| Sıra | DOSYA ADI | Format | Bağlantı |
|---|---|---|---|
| 01. | Araştırmalarda İfadeye(beyana) Dayalı Veri Toplama Araçları (anket Ve Ölçekler) İstatistiksel Değerlendirmeler | pptx | Sunumu İndir |
Transkript
ARAŞTIRMALARDAİFADEYE(BEYANA) DAYALI VERİ TOPLAMA ARAÇLARI(ANKET VE ÖLÇEKLER)İSTATİSTİKSEL DEĞERLENDİRMELER(2) SKY 401 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ DERSİProf. Dr. Ömer R. ÖNDERAnkara ÜniversitesiSağlık Bilimleri FakültesiSağlık Yönetimi Bölümü2017-2018 Güz Dönemi1
KONU BAŞLIKLARI VE SLAYT NUMARALARI1. İfadeye dayalı Veri Toplama Araçlarının (Anket/Ölçek) Önemi (3-7),2. Anket ve Ölçek Arasında Temel Farklar (8-13),3. İfadeye (Beyana) Dayalı Veri Toplama Araçları(VTA-Anket/Ölçek) İle Doğru ve Güvenilir Veri Toplama Olasılığını Artıran Etmenler (14-23),4. Anket Hazırlama ve Uygulamada Dikkat Edilecek Kurallar (24-41),5. Ölçek Türleri ve Ölçek Geliştirme (42-64),6. İstatistiksel Analizler ve Değerlendirme (65-83),7. Hız ve Oran Kavramı (84-91),DEĞERLENDİRME SORULARI (92-93),KAYNAKLAR (94-95),TEŞEKKÜRLER (100),2
1.İFADEYE DAYALI VERİ TOPLAMA ARAÇLARININ (ANKET/ÖLÇEK) ÖNEMİ 3
İFADEYE DAYALI VERİ TOPLAMA ARAÇLARININ (ANKET/ÖLÇEK) ÖNEMİ VE ARAŞTIRMALARDA ÜÇ ÖNEMLİ SORUN 1.Veriler, doğru ve güvenilir toplanıyor mu?2.İstatistiksel teknikler ve değerlendirme uygun mu?3.Bulgu ve Sonuçlar doğru ve güvenilir mi?Doğru ve Güvenilir Veri Toplanabilirse,Doğru ve Uygun İstatistiksel Teknik Uygulanabilirse,Doğru ve Güvenilir Bulgu ve Sonuç Elde Edilebilir.***İyi niyetli olmamıza karşın, doğru ve güvenilir olmayan veri toplanırsa ya da yanlış istatistiksel teknik kullanır ve yanlış bilgi üretilirse, Sloppy Research(Yetersiz Araştırma Bilgisine Dayalı Çalışma) konumuna düşülmektedir. 4
BİLİMSEL YANILMA/YANILTMA(SCİENTİFİC MİSCONDUCT)1.Disiplinsiz Araştırma (Sloppy Research) Yetersiz Araştırma Bilgisine Dayalı Çalışma (Sloppy Research); Araştırmacı olarak yetersiz olduklarından güvenilir olmayan sonuç üretir, Yanlışların farkında değildir, Ancak iyi niyetlidir. Böyle kişilere; Dikkat çekilmeli, Araştırma eğitimi ve disiplini verilmeli, Araştırmaları yakından takip edilmeli,2.Bilimsel Yalancılık ve Saptırma (Scientific Fraud) Araştırıcı, amacı, çalışmanın metod ve sonuçlarını bilinçli olarak saptırmakta, Kötü niyetli, Kasıt veya ağır ihmal var, Özürü yok, Böyle kişiler; Cezalandırılmalı, Araştırmadan el çektirmeli,5
VERİ TOPLAMA ARAÇLARI1. Anket/Ölçek/Görüşme,2. Deney,3. Gözlem,4. Kayıtlar(Manuel, Elektronik); Hasta Dosyaları, Formlar, Defterler(Poliklinik, Tedavi, Laboratuvar vb.), Muhasebe, Mutemet, Ayniyat Kayıtları(Sarf ve Demirbaş Malzemeleri, Maaş, İlaç vb.),BİLGİ KAYIT FORMU(Kayıt/Retrospektif Araştırmalar); Dosyalardaki bütün bilgiler gerekmeyebilir, Araştırma amacı doğrultusunda gerekli veriler belirlenir, Bilgi Kayıt Formu düzenlenir, Örneğe çıkan her dosya için bir Bilgi Kayıt Formu doldurulur,6
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME TANIMI Tüm araştırmalarda “Ölçme ve Değerlendirme” boyutu önemlidir; ÖLÇEK: Bir durumun ya da konunun sayısal/nicel olarak ölçülebilmesi için geliştirilmiş, standardize edilmiş, geçerli ve güvenilir veri toplama aracıdır. Bir değişken üzerindeki puan genişliğine ya da kategoriler setine ölçek denir. ÖLÇME: Bir konuda ya da alanda amaç doğrultusunda yapılan gözlem ve sonucun sayılarla ya da uygun sembollerle gösterilmesi, DEĞERLENDİRME: Ölçme sonuçlarının bir ölçütle karşılaştırarak bir değer yargısına ulaşılması,7
2.ANKET VE ÖLÇEK ARASINDA TEMEL FARKLAR8
ANKET VE ÖLÇEK TANIMI ANKET: Belli bir amaç doğrultusunda hazırlanmış, bir konuya yönelik bilgi, tutum ve davranışların ve görüşlerin durumunu belirleyen; Sorulardan oluşan (ifadeye dayalı), Genellikle Standart Olmayan, Bir Durum Saptama Veri Toplama Aracı, ÖLÇEK: Belli amaç doğrultusunda bir konuda tutum, algı, ya da eğilimleri belirlemek için; İfade/Maddelerden oluşturulmuş ve geliştirilmiş, Geçerlik ve güvenirliği belirlenmiş, Standart Ölçme(Tartma) Aracı,***ÖNEMLİ: Her ankette ölçek yer almayabilir, ancak her ölçeğin anket kısmı bulunur.9
ANKET Amaç(Genel Amaçlar/Alt Amaçlar), Standart değil, ancak amaca ve konuya özgün(Genellikle), Sorular(Amaç Doğrultusunda); Tanımlayıcı Bilgilere Yönelik(Bağımsız Değişken), Sosyodemografik bilgiler(Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Gelir Durumu vb.,) Aile ve Çalışma Özelliklerine ilişkin vb.), Konu Alanına Yönelik; Durum, Nitelik, Bilgi, Tutum(Standardize olmayan sorular: .....inanıyor musunuz?, .....kabul ediyor musunuz? vb.), Davranış(Beceri, Alışkanlık vb.) …..dişinizi nasıl fırçalıyorsunuz?, .....dişinizi ne sıklıkla fırçalıyorsunuz? 10
ANKETE İLİŞKİN ÖZELLİKLER Araştırmanın amacı göz önünde tutulmalı,Sorular; Tanımlayıcı Bilgilere Yönelik(Sosyodemografik ve diğer tanımlayıcı değişkenler), Konu Alanına Yönelik(Sigara, Alkol, İlaç vb.), Bilgi; (Sigara hangi hastalıklara neden olur?) Tutum; (Sigaranın kansere neden olduğuna inanıyor musunuz?) İnanma-İnanmama, Sevme-Sevmeme, Beğenme/Hoşlanma-Beğenmeme/Sevmeme, Kabullenme/Benimseme-Kabul etmeme-Reddetme, Uygun bulma/Katılma/Onaylama-Uygun bulmama/Katılmama/Onaylamama, İsteme/Razı olma-İstememe/Razı olmama, Davranış; (Sigara içiyor musunuz?) 11
KONUYA İLİŞKİN ANKET SORULARI(BİLGİ-TUTUM-DAVRANIŞ TUTARLILIĞI) Bilgi Tutum DavranışTutarlı +++ +++ +++ Tutarlı - - - - - - - - - Tutarsız +++ - - - - - - Tutarsız +++ +++ - - -Rastlantısal - - - - - - +++12
ANKET VE ÖLÇEK FARKLARI Özellikler Anket ÖlçekAmaç + + + + + +Tanımlayıcı Sorular + + + Var(Bir Bölümünde)İfade/Madde Yok-Kısmen + + +İfade/Madde Değiştirilebilir Değiştirilemezİfade/Madde Standart(-) Standart(+)Ön Uygulama +++ - - + +Geçerlik-Güvenirlik - - - + + + +(Cronbach alfa ks)Faktör Analizi(Boyut) - - - - - + + (Kişi sayısı ifade sayısının 5 katı) Nitelik Durum Ölçme Belirleme Tartma13
3.İFADEYE(BEYANA) DAYALI VERİ TOPLAMA ARAÇLARI(VTA-ANKET/ÖLÇEK) İLE DOĞRU VE GÜVENİLİR VERİ TOPLAMA OLASILIĞINI ARTIRAN ETMENLER14
İFADEYE DAYALI VERİ TOPLAMA ARAÇLARI(VTA-ANKET/ÖLÇEK) İLE DOĞRU VE GÜVENİLİR VERİ TOPLAMA OLASILIĞINI ARTIRAN ETMENLER(1) Çalışma tanımlayıcı-kesitsel türde ise(ileriye yönelik/ prospektif değilse); Kesinlikle ad, soyad, adres ve tlf. yer almamalı, Aydınlatılmış onam içerisinde gönüllünün kimlik bilgileri ve imza yer alacağından, “Anket-Ölçek” için “Aydınlatılmış Onam” doğru ve güvenilir veri toplamayı olumsuz etkiler, Ancak anketi dolduracak kişinin18 yaşından küçük olması halinde, velisinin imzalı onamı alınmalı, Başında yeterli bilgi veren iyi bir “YÖNERGE” yer almalı, Veri Toplama Aracının; Amacı, Yararı, Kaç sorudan oluştuğu, nasıl yanıtlanacağı, Doğru ve gerçek yanıt vermenin önemi, Yaklaşık kaç dakika sürdüğü, Gönüllülüğün esas olduğu, Ad, soyad yazılmaması gerektiği, Katkı için teşekkür,15
BİR YÖNERGE ÖRNEĞİ“TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİNE İLİŞKİN ANKET FORMU” Değerli Öğrenciler, Bu anket formu, “Öğrencilerimizin Toplumsal Cinsiyet Rollerine İlişkin Tutumları” nın değerlendirilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Ankete vereceğiniz doğru bilgi ve görüşleriniz, toplumsal cinsiyet ayrımcılığından kaynaklanan sorunlar ve çözümüne önemli katkı sağlayacaktır. Bu formda bireyleri tanımlayıcı türde 17 soru, “Toplumsal Cinsiyet Rollerine İlişkin” geliştirilmiş ölçekte de 38 ifade bulunmaktadır. Cevaplama yaklaşık 15 dakika sürmektedir. Ankete katılımınız gönüllü olmalıdır. Verdiğiniz cevaplar gizli tutulacak, yalnızca araştırma için kullanılacak, bireysel bilgileriniz kimse ile paylaşılmayacaktır. Bu nedenle ankete adınızı, soyadınızı ve adresinizi yazmayınız. Uygun görmemeniz halinde ankete katılmayabilir ya da anketi cevaplandırmayı sonlandırabilirsiniz. Zaman ayırdığınız, içten cevaplarınızla araştırmaya ve olası sorunların çözümüne katkı verdiğiniz için teşekkür ederiz.Prof. Dr. Ömer R. ÖNDERÖğr. Gör. Dr. Saba YALÇIN Öğr. Gör. Bayram GÖKTAŞ Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi16
«AYDINLATILMIŞ/BİLGİLENDİRİLMİŞ ONAMIN» GEREKLİ OLDUĞU DURUMLAR(HASTA HAKLARI VE HELSİNKİ BİLDİRGESİ KAPSAMINDA)17 Klinik araştırmalar, Hastadan kan, idrar, balgam vb., materyal alınmasını gerektiren araştırmalar, Hastaya uygulanacak tanı ve tedavi yöntemleri, ameliyat ve anestezi uygulamaları, 18 yaşından küçük, engelli vb., gibi katılımcılara anket/ölçek uygulama araştırmaları,*****Yetişkinlerde anketle veri toplanması sırasında, ankette ad-soyad bulunmaması, «Aydınlatılmış Onam’da» ise ad-soyad belirtilmesi gerektiğinden, toplanacak verilerin güvenirliği azalmaktadır.Aydınlatılmış Onamda BölümlerAraştırmanın Adı: GİRİŞ BÖLÜMÜ, BİLGİLENDİRME BÖLÜMÜ, GÜVENCE BÖLÜMÜ, ONAY BÖLÜMÜ, İMZA BÖLÜMÜ,NOT: İlgili form iki kopya hazırlanmalı, imzalı kopyalardan biri katılımcıya teslim edilmelidir.
İYİ KLİNİK UYGULAMALAR İÇİNAYDINLATILMIŞ ONAM FORMUAraştırmanın Adı;……………………………………………………………………………………………………………………………GİRİŞ BÖLÜMÜ; “Sayın Gönüllü, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi’nde planlanmış olan yukarıda adı yazılı araştırmaya katılmak üzere davet edilmiş bulunuyorsunuz. Bu araştırmada yer almayı kabul etmeden önce, araştırmanın hangi amaçla yapılmak istendiğini anlamanız ve kararınızı bu bilgilendirme çerçevesinde özgürce vermeniz gerekmektedir. Lütfen aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz, sorularınız olursa sorunuz ve açık yanıtlar isteyiniz”.BİLGİLENDİRME BÖLÜMÜ; Çalışmanın amacı nedir? Çalışmaya katılma koşulları nelerdir?Çalışma kapsamında nasıl bir uygulama yapılacaktır? Araştırmaya yaklaşık kaç gönüllü dahil edilecektir? Bir gönüllünün bu araştırmanın gereklerini yerine getirebilmek için harcayacağı süre ne kadardır? Gönüllülerin araştırmaya katılmaları halinde hangi risklerle karşılaşabilirler? Gönüllülerin araştırmayı kabul etmemeleri ya da araştırmadan ayrılmaları halinde herhangi bir olumsuz sonuçla karşı karşıya kalırlar mı? Kalırlarsa nelerdir? GÜVENCE BÖLÜMÜ; Bu bölüm, araştırmacıların, gönüllü katılımcıların haklarını koruyacağı yönündeki beyanları ile ilgilidir. “Bu araştırmada yer almanız tümüyle sizin isteğinize bağlıdır. Araştırmada yer almayı reddedebilirsiniz ya da başladıktan sonra istediğiniz zaman bırakabilirsiniz. Bu araştırmanın sonuçları bilimsel amaçlarla kullanılacaktır. Araştırmadan çekilmeniz ya da araştırmacı tarafından çıkarılmanız halinde, sizinle ilgili veriler kullanılmayacaktır. Ancak veriler anonimleştikten sonra araştırmadan çekilmeniz mümkün olmayacaktır. Sizden elde edilen tüm bilgiler gizli tutulacak, araştırma yayınlandığında da size ilişkin kimlik bilgilerinizin gizliliği korunacaktır”. ONAY BÖLÜMÜ; Formun katılımcılara yapılacak bilgilendirme sonrası, onaylarının alındığı kısımdır. “Yukarıda yer alan ve araştırmaya başlanmadan önce gönüllülere verilmesi gereken bilgileri içeren metni okudum ya da sözlü olarak dinledim. Eksik kaldığını düşündüğüm konularda sorularımı araştırmacılara sordum ve doyurucu yanıtlar aldım. Yazılı ve sözlü olarak tarafıma yapılan tüm açıklamaları ayrıntılarıyla anladığım kanısındayım. Çalışmaya katılmayı isteyip istemediğim konusunda karar vermem için yeterince zaman tanındı. Bu koşullar altında, araştırma kapsamında elde edilen şahsıma ait bilgilerin bilimsel amaçlarla kullanılmasını, gizlilik kurallarına uyulmak kaydıyla sunulmasını ve yayınlanmasını hiçbir baskı ve zorlama altında kalmaksızın, kendi özgür irademle kabul ettiğimi beyan ederim”.İMZA BÖLÜMÜ;Katılımcı/Katılımcıların Adı, Soyadı: Araştırmacının/Araştırmacıların Adı, Soyadı: İmza/Tarih İmza/Tarih 18
İFADEYE DAYALI VERİ TOPLAMA ARAÇLARI(VTA-ANKET/ÖLÇEK) İLE DOĞRU VE GÜVENİLİR VERİ TOPLAMA OLASILIĞINI ARTIRAN ETMENLER(2) “Ön Uygulama/Ön Deneme” yapmalı; ***Evren dışından, ancak evren niteliklerine uygun yaklaşık 20-30 kişiden oluşan bir grup üzerinde, ***Ön uygulamada yer alanlar, çalışma grubunda olmamalı, taraf tutulmuş olur, Ön uygulama ile anlaşılmayan ya da iyi çalışmayan sorular belirlenip, düzeltilebilir, Ölçek maddeleri çıkarılamaz, Anket soruları, ön yargılı ve yönlendirici olmamalı,19
İFADEYE DAYALI VERİ TOPLAMA ARAÇLARI(VTA-ANKET/ÖLÇEK) İLE DOĞRU VE GÜVENİLİR VERİ TOPLAMA OLASILIĞINI ARTIRAN ETMENLER(3) Ölçeğin geçerlik ve güvenirlik testleri bilinmeli, geçerliği/güvenirliği daha önceden belirlenmiş olmalı, (CRONBACH ALPHA KATSAYISI-CAK); Cronbach Alpha Katsayısı, “İç Tutarlılı” ğı verir. Sorular arsında uyumu gösterir. Doğrudan İç Tutarlılığı verdiği için dolaylı da olsa “Güvenirliği” de verir. Geçerlik: Ölçeğin amaca yönelik ölçüm yapabilme derecesi, Güvenirlik: Ölçümlerde her zaman birbirine yakın sonuçlar vermesi, devamlılık ölçüsü, Katılımcı kişi sayısı arttıkça ve ifadelere doğru ve tutarlı yanıt verildikçe, geçerlik ve güvenirlik niteliği de artar. CRONBACH ALPHA KATSAYISI-CAK); 0,00 ile 1,00 arasında değişir, 0,50’nin altına düştükçe, 0,00’a yaklaştıkça gücü azalır, 0,50’nin üzerine çıktıkça ve 1,00’e yaklaştıkça değeri artar, 0,70 ve üzeri yeterli ve uygundur, Ölçek standarttır, ifadeler/maddeler değiştirilemez,20
İFADEYE DAYALI VERİ TOPLAMA ARAÇLARI(VTA-ANKET/ÖLÇEK) İLE DOĞRU VE GÜVENİLİR VERİ TOPLAMA OLASILIĞINI ARTIRAN ETMENLER(4) FAKTÖR ANALİZİ: Ölçekte alt boyutlar da olabilir, alt boyutlar “Faktör Analizi” ile belirlenir. Daha önce ölçeği geliştiren tarafından faktör analizi yapılmış ve faktörler(boyutlar) belirlenmişse, bu ölçeği kullanan kişinin ayrıca faktör analizi yapmasına gerek yoktur. Ancak yine de kendi çalışma grubunun özellikleri gereği “Faktör Analizi” yapılması isteniyorsa, katılımcı birey sayısı önemlidir. Birey sayısı da, ifade sayısının en az 5 ile çarpılması sonucu elde edilen sayı kadar olmalıdır. Örneğin, 30 ifadeden oluşan bir ölçeğe faktör analizi uygulanabilmesi için birey sayısı en az 150 olmalıdır.21
İFADEYE DAYALI VERİ TOPLAMA ARAÇLARI(VTA-ANKET/ÖLÇEK) İLE DOĞRU VE GÜVENİLİR VERİ TOPLAMA OLASILIĞINI ARTIRAN ETMENLER(5) Kullanılacak Ölçeği Belirleme Sırasında Öncelikle Şu Sorulara Yanıt Aramalıdır. Ölçek; Araştırma amacına uygun mudur? Kim tarafından geliştirmiştir? Kurumu, bilim alanı nedir? İçin geçerlik-güvenirlik(Cronbach alpha’sı vb.) çalışması yapılmış mıdır? Değeri nedir? Kim tarafından Türkçe’ye uyarlanmıştır? Kurumu, bilim alanı nedir? Uyarlama sürecinde geçerlik-güvenirlik(Cronbach alpha katsayısı) hesaplanmıiş mıdır? Değeri nedir? Alt boyutları varsa, bu boyutlar hangi ifadelerden oluşmaktadır?22
İFADEYE DAYALI VERİ TOPLAMA ARAÇLARI(VTA-ANKET/ÖLÇEK) İLE DOĞRU VE GÜVENİLİR VERİ TOPLAMA OLASILIĞINI ARTIRAN ETMENLER(6) Anket soruları hazırlanırken nasıl sınıflandırılacağı, puanlanacağı ve nasıl değerlendirileceği de dikkate alınmalı, Soru sayısı olabildiğince, amaca yönelik olmak üzere az olmalı, yanıtlama süresi 10-15 dakika, yaklaşık 20 dakikayı geçmemeli, soru sayısı arttıkça, doğru ve güvenilir yanıt alma olasılığı azalır, VTA son hale geldikten sonra çalışma grubunun mensubu bulunduğu kurumdan izin alınmalı, 18 yaşından küçükler için ebeveyn izni, Ölçekten ifade çıkarılamaz, aksi halde ölçek niteliği kaybolur. İfade çıkarılması halinde, ölçek geliştirme aşamalarının tümünün ve geçerlik-güvenirlik testlerinin yeni baştan yapılması gerekir. Puanlanması için, ölçeği geliştirenin tanımlamasına ve ölçme kuralına uyulmalı, Geliştirilip, literatürde yayımlanmış olması halinde, kaynak göstermek koşuluyla sahibinden(geliştirenden) izin alınmasına gerek yoktur. Ancak henüz yayımlanmamış ve literatüre kazandırılmamış bir ölçeğin kullanımı için sahibinden mutlaka izin alınmalıdır. 23
4.ANKET HAZIRLAMA VE UYGULAMADA DİKKAT EDİLECEK KURALLAR24
ANKET YÖNTEMİ VE AŞAMALARI ANKET: “Belli bir amaç doğrultusunda hazırlanmış sorulardan oluşan, çoğu kez standart olmayan bir veri toplama aracı, AŞAMALAR;1. Soru kağıdının(anket) hazırlanması,2. Ön Uygulama ve eksikliklerin düzeltilmesi,3. Görüşmeci seçimi ve eğitimi,4. Saha uygulaması ve saha denetimi,5. Verilerin değerlendirilmesi ve rapor haline getirilmesi,25
I. SORU KAĞITLARININ HAZIRLANMASILİTERATÜR TARAMA; Bu aşama, konunun belirlenmesi ve soruların hazırlanmasından, verileri değerlendirip, rapor ya da makale haline getirilmesine değin sürer.1. İnternetten tarama,2. Kütüphane taraması,3. İlgili Uzman ve Kurumlarla görüşme.1. KONUNUN BELİRLENMESİ; İyi bir literatür taramayla başlanır, Uzman görüşlerinden yararlanılabilir,2. AMAÇ VE HEDEFLERİN BELİRLENMESİ; Genel amaç ve alt amaçlar hazırlanır, Değişkenler belirlenir, Amaçlar gözlenebilir, ölçülebilir olmalı,3. SORULARIN HAZIRLANMASI VE SORU TÜRLERİ26
SORU TÜRLERİI.Açık Uçlu Soru: Yanıtlayan sorunun karşılığını dilediği gibi verebilir. “Kırık-çıkık gibi sağlık sorununuzda nereye/kime gidersiniz?\ Bu soruya birey “Doktora\ ya da “Hastaneye” diyebilir. 1. Bireyi yönlendirmekten kaçınılan durumlarda yeğlenir. Birey hiçbir şeyden etkilenmeden içinden geldiği gibi yanıt verir,2. Bu tür sorulara verilen yanıtların sınıflandırılması ve değerlendirilmesi güçtür,3. Bu nedenle açık uçlu soruların sayısı sınırlı olmalı ve verilecek olası yanıtların sınıflandırılması ve nasıl değerlendirileceği göz önünde bulundurulmalıdır.II.Kapalı Uçlu Soru: Soruya verilecek yanıt kısmen sorunun içindedir? “Kırık-çıkık gibi sağlık sorununuz bulunması halinde doktora mı yoksa sınıkçı Hasan Efendi’ye mi gidersiniz?\ 4. Bu soru türleri genelde yönlendirici olabilir,5. Ankette, bu tür sorular fazla olmamalı,6. Ancak örnekte olduğu gibi yöredeki sınıkçıya gitme durumunun ortaya çıkarılması amaçlanmışsa, akla getirmek için sorulabilir27
SORU TÜRLERİIII.Çoktan Seçmeli Soru: Soruya verilebilecek olası seçenekler sorunun altında sıralanır. “Zatürre hastalığı daha çok hangi hastalıktan sonra görülebilir?” A. Kızamık, B. Anjin, C. Gastrit, D. Mide ekşimesi, E.Fikrim yok(Bu soru bana göre değil), Seçenek sayısı anket uygulanacak bireylerin öğrenim düzeyine göre belirlenir. Öğrenim düzeyi yüksek olanlara 5, düşük olanlara 3 seçenekli uygun olabilir.IV.Tümceler Farklı-Seçenekler Aynı Soru Türü(Farklı İfadelerin Aynı Seçeneklerle Değerlendirilmesi) (Birleşik Çoktan Seçmeli Soru): Bir dizi ifade ya da maddeden oluşan tümcelerin her birinin, gönüllü katılımcılardan aynı seçenekler açısından değerlendirilmesi, Likert türü ölçeklerde olduğu gibi. 28
ÖRNEKAşağıda verilen hastalıkların meydana gelmesinde sigaranın etkisini düşünerek, her birini karşısındaki seçenekler açısından değerlendiriniz ve görüşünüzü seçeneğin altına (+) işareti koyarak belirtiniz.Sigaranın; Etkisi Az Etkisi Çok Fikrim YokAkut solunum yolu enfeksiyonlarına ( ) ( ) ( ) Gastrite, ( ) ( ) ( ) Ülsere, ( ) ( ) ( ) Anjinopektorise, ( ) ( ) ( ) Myokart enfarktüsüne, ( ) ( ) ( )Diyabet(Tip 1), ( ) ( ) ( )Diyabet(Tip 2), ( ) ( ) ( )Akciğer kanserine, ( ) ( ) ( ) Mide-bağırsak kanserine, ( ) ( ) ( ) Prostat kanserine, ( ) ( ) ( ) Mesane kanserine, ( ) ( ) ( ) Beyin kanserine, ( ) ( ) ( ) Meme kanserine, ( ) ( ) ( ) 29
SORULARDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER(1) Sorular bireylerin anlayabileceği düzeyde olmalı, Herkes için aynı anlama gelen sözcükler kullanmalı, ya da sözcüğün diğer anlamını parantez içinde belirtmeli, Pnomoni(Zatürre) Soru tümceleri anlaşılabilecek ölçüde kısa olmalı,uzun tümceler dikkati dağıtır, objektif ve doğru yanıt alınmasını engeller, Özelikle kapalı uçlu sorularda gerekli seçeneklerin tümü, tümce içinde bulunmalı ya da hiçbiri belirtilmemeli, soru açık uçlu olmalı, Soru bireyi zor durumda bırakmamalı, tümcelerin sonunda “Biliyor musunuz?\ yerine “Duydunuz mu?\ sorusu yeğlenmeli, birey “Bilmiyorum\ yerine “Duymadım\ sözcüğünü daha rahat söyleyebilir, Sormak istenen konunun önce iyi yanlarını sormalı, birey konunun önce kötü yanını söyledikten sonra, iyi yanını bilse de söylemez, Her soru amaca yönelik olmalı, gereksiz soru sorulmamalı,30
SORULARDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER(2) Her soruda bir konu sorulmalı, birkaç konu bir soruda sorulmamalı “(Doğum kontrol haplarının yararlı ve zararlı yanları nelerdir?”, Özel durumlar dışında soru, yönlendirici olmamalı, “Sağlık eğitiminin, temel sağlık hizmetleri içinde çok önemli bir yeri bulunmaktadır. Siz sağlık eğitimi yapıyor musunuz?” (Yönlendirici- Yanlış), “Yoğun poliklinik çalışmalarınıza rağmen, siz sağlık eğitimi yapabiliyor musunuz” (Doğru), Sorular, bireylerin özel yaşamına ilişkin (cinsellik, din, siyaset) olmamalı, sorulması gerekiyorsa anketin sonuna konmalı ve uygun dille, incitmeden sorulmalı, Geçmişe yönelik bilgi alınacaksa, zaman sınırlaması getirmeli (Son iki yıl içinde vb.), 31
SORULARDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER(3) Soru sayısı çok fazla olmamalı, soru sayısı arttıkça doğruluk yanı azalır, Sınırlı olmak koşuluyla 1-2 tane kontrol soruları konabilir. Aynı soru başka ifadelerle bir iki kez sorulabilir, Yaş ve evlilik gibi bilgiler kesin bilinmiyorsa, geçmişe yönelik kimi toplumsal olaylardan yararlanılabilir (Savaş, Deprem vs.), “Kıbrıs çıkartmasında kaç yaşındaydınız?” Seçeneklerin sonuna “Gereksiz\, “Bu soru bana göre değil\ gibi cevaplar da konmalı, Yanıt ve görüşleri kısıtlamamak için, seçeneklerin ya da yanıtların sonuna gerek duyulursa \Diğer, açıklayınız:…..\ yeri bırakılmalı. Sorular katılımcıları ürkütmemelidir.32
SORU KAĞIDININ(ANKET FORMU) DÜZENLENMESİ(1)1. En başta “ANKETİN ADI” yer alır,2. Sonra “YÖNERGE” yer almalı(Anketin amacı, yararı, kaç sorudan oluştuğu, nasıl yanıtlanacağı, yaklaşık kaç dakika süreceği, doğru yanıt vermenin önemi, gönüllülüğün esas olduğu, ad, soyad yazılmaması gerektiği ve katkı için teşekkür tümcelerinden oluşan),3. Çalışma tanımlayıcı-kesitsel türde ise(ileriye yönelik/ prospektif değilse), kesinlikle ad, soyad, adres ve tlf. yer almamalı, aydınlatılmış onam içinde gönüllünün kimlik bilgileri ve imza bulunacağından, ifadeye dayalı veri toplama araçlarında(Anket-Ölçek) “Aydınlatılmış Onam” istemek, doğru veri toplamayı olumsuz etkiler,4. Her ankette bireyi tanımlayan sosyo demografik bilgilere ilişkin sorular ve konuya ilişkin sorular bulunur. Sosyo demografik sorular genellikle başa konur, ancak bireyi ürküteceği düşünülüyorsa sona da konabilir,5. Bireyin hoşlanacağı ve kolay yanıt verebileceği sorular başa konmalı,6. Sorular “ilgi durumuna göre” sıralanabilir, ilgi uyandıracaklar başa konmalı,7. Soruları “genelden özele, kolaydan zora” doğru sıralamalı,8. Koşullandıracak ve yönlendirecek sorular olmamalı. Ancak “akla düşürmek (anımsatmak)” için sorulması gerekiyorsa konabilir,9. Cinsiyet değişkeninde araştırma terminolojisi açısından “Kadın”, “Erkek” daha doğrudur. “Bay”, “Bayan”, “Hanım” sözcükleri uygun değil,33
SORU KAĞIDININ(ANKET FORMU) DÜZENLENMESİ(2)10. “Gelir” gibi sorular olanaklıysa sona konmalı. Gelire ilişkin doğru yanıt almak her zaman olanaklı değildir. Bu nedenle, amacı çok iyi anlatmalı, gelir konusunda kabaca bilgi (yüksek-orta-düşük) alacak biçimde sorulabilir, ya da ailedeki her bireyin gelirini ayrı ayrı belirtmelidir. Bu durumda ailedeki birey sayısı da sorulup toplam gelir, ailedeki birey sayısına bölünerek \Birey başına düşen aylık gelir\ değerini belirlemeli. Gelir tablolaştırılırken “Tl/Dolar Paritesi” yazılmalı.11. “Yaş”, “Meslek Yılı”, “Toplam Meslek Yılı” gibi veriler olanaklıysa sınıflandırmadan, mutlak değer olarak alınmalı, değerlendirme aşamasında sınıflandırılabilir. Örneğin; -Kaç yaşındasınız (Yıl)? …...... (Doğru), -Yaşınız aşağıdakilerden hangi sınıf kapsamındadır? (Yanlış), A.18-22 B.23-27 C.28-32 12. Anketin sonunda görüşmeciye ve katılımcıya görüşlerini belirtebilmesi için yer ayrılmalı,13. Soru sayısı olabildiğince, amaca yönelik olmak üzere az olmalı, yanıtlama süresi 10-15 dakika, en fazla 20 dakikayı geçmemeli, soru sayısı arttıkça, doğru ve güvenilir yanıt alma olasılığı azalır,14. Kodlamada kullanılmak üzere soru kağıdının solunda ya da sağında kolon biçiminde yer ayrılabilir,34
II.ÖN UYGULAMA(PİLOT ÇALIŞMA) III.GÖRÜŞMECİ SEÇİMİ VE EĞİTİMİII.ÖN UYGULAMA(PİLOT ÇALIŞMASI); Evrenin özelliklerine benzer, ancak evren dışında bir gruba (20-30 kişi) anketin ön uygulamasını yapmalı, Eksikler ya da anlaşılmayan soruları düzeltmeli, Birey sayısı kadar çoğaltılıp, hazır hale getirmeli,III.GÖRÜŞMECİ SEÇİMİ VE EĞİTİMİ; Eğer anketlerin uygulanmasında araştırmacı dışında görüşmeci kullanılacaksa, bunların seçimine özen göstermeli, Anketörler konuya uygun eğitimli bireyler olmalı, Uygulama sırasında nasıl iletişim kuracağı, nasıl konuşacağı konusunda önceden eğitilmeli, Yörenin özellikleri göz önünde bulundurularak giyimde aşırıya kaçmamalı, Uygulama öncesi uygun süre eğitime alınmalı,35
IV.SAHA UYGULAMASI V.SAHA DENETİMİIV.SAHA UYGULAMASI; ANKET UYGULAMA TÜRLERİ;A. Yüz yüze anket uygulama,B. Gözlem altında anket uygulama,C. Mektupla anket uygulama,D. Telefonla anket uygulama,E. İnternet üzerinden anket uygulama,V.SAHA DENETİMİ; Kimi araştırmacılar, görüşmecinin katılımcılara ulaşıp ulaşmadığını telefonla bireye sormayı tercih etmektedir. Anketin başına ya da sonuna katılımcının adı, soyadı ve telefon numarası gibi özel bilgileri istenmemelidir. Bu son derece sakıncalıdır. Bireyin yanıtları objektif olmaz, doğru ve güvenilir yanıt alınamaz. Telefonla denetimden kaçınmalıdır. Denetçi, görüşmecinin anket doldurduğu sokağa giderek apartman numarasından rastgele seçip, görüşmecinin gelip gelmediğini sorabilir.36
A.YÜZ YÜZE ANKET UYGULAMA(GÖRÜŞME) Katılımcılarla tek tek görüşülüp, anketteki sorular yöneltilerek alınan yanıtlar ankete yazılır. a.İYİ YANLARI; Araştırmaya katılım fazladır, Görüşmeci, bireyin çevresi ve yaşantısını gözlemlediğinden daha doğru bilgi alır, Gerekirse soruların açıklanmasıyla yanlışları düzeltmek, eksiklikleri tamamlatmak olasıdır, Bireyin yerine başkasının yanıt vermesi önlenir, Bireyin duyarlı olduğu sorular, görüşmeci tarafından daha uygun bir dille sorulabilir,okuma-yazma bilmeyenler de araştırma kapsamına alınabilir,b.SAKINCALI YANLARI; Ulaşım giderleri fazladır. İnsangücü gerektirir, Saha organizasyonu ve planlaması için alana gitmek, görmek, daha gerçekçi plan yapmak gerekebilir, Görüşmeci belirlenmesi, eğitimi ve denetimi gerektirir, Deneğin zamanını daha fazla alır, Anket gündüzleri yapılabileceğinden, gündüz çalışanlar evde bulunamayabilir,37
B.GÖZLEM ALTINDA GRUBA ANKET UYGULAMA Okul, sınıf gibi grup halinde bulunan katılımcılara uygulanan anket türü, a. İYİ YANLARI; Çok kısa sürede veri toplanabilir, Araştırmanın amacı ve önemi iyi vurgulanabilir,b. SAKINCALI YANLARI; Yanındaki katılımcı, arkadaşının yazdıklarını görebileceğinden, duyarlı soruların yanıtları yeterince objektif olmayabilir. Bu nedenle cinsellik, din ve siyaset gibi konularda temkinli olmalı, Kimileri ilk ve son sayfayı doldurup, diğerlerini boş bırakabilir, Verdiği yanıtların araştırmacı tarafından okunacağı endişesi bulunabilir, O gün grupta bulunmayanlara uygulanamaz, 38
C.MEKTUPLA ANKET UYGULAMASoru kağıtları mektupla bireylere gönderilir,Doldurulup geri iade etmeleri istenir,Geri gönderilme olasılığını artırmak için, bireye “Pul” yapıştırılmış üzerinde “Geri Dönüş Adresi” bulunan bir “Zarf” da gönderilmeli,“Yönerge” çok iyi ayrıntılı yazılmalı, adresin nasıl elde edildiği açıklanmalı, katılımcıya “Ad, Soyad, Adres ve Telefon yazmaması önemle belirtilmeli,Hasta memnuniyet araştırmalarının verileri, “hasta taburcu olduktan yaklaşık 15 gün sonra” “Mektupla” alınmalıdır.a. İYİ YANLARI;“Fazla Bütçe” ve “İnsan Gücü” gerektirmez,Gidilmesi olanaklı bulunmayan “Uzak Yerlere” de ulaşılabilir,“Her mevsimde” uygulanabilir,“Gizlilik” sağlanmış olur,Görüşmecinin “Katılımcı Üzerinde Etkisi” bulunmaz,Bireye, soruları “Dikkatle İnceleyerek Yanıtlama Olanağı” verir,b. SAKINCALI YANLARI;“Yanıt alamama olasılığı yüksektir”. Bu olasılığı azaltmak için gerekli önlemleri almalı,“Yanıtların güvenilirliği bireyin ilgisine ve dürüstlüğüne bağlıdır”,“Soruları kimin yanıtladığı belli değildir”. Katılımcı dışında bir başkası yanıtlamış ya da görüşünü söylemiş olabilir,“Okuma-yazma bilmeyenlere uygulanamaz”,39
D. TELEFONLA ANKET UYGULAMA E.İNTERNET ÜZERİNDEN ANKET UYGULAMAD.TELEFONLA ANKET UYGULAMA Anket soruları katılımcılara telefonla sorulur, Verilen yanıtlar kaydedilir, Anket soruları uzun ve çok olmamalıdır, doğru ve güvenilir veri alınması güçleşir,a.İYİ YANLARI; Katılımcıya “ulaşmak” kolaydır, Kısa sürede “çok kişiye” ulaşılabilir,b.SAKINCALI YANLARI; Katılımcı, bir arkadaşı tarafından “işletildiğini” algılayıp gerçek dışı yanıtlar verebilir. Bunu önlemek için amaç çok iyi ve uygun dille anlatılmalı, kuşku duyması halinde bireye telefon numarası bırakılıp, arzu ederse arayabileceği güvencesi verilmeli, “Çok masraflı” olabilir, Evde bulunmayan bireyi “birkaç kez aramak” gerekebilir,E. İNTERNET ÜZERİNDEN ANKET UYGULAMA Anket uygulanacak bireylerin e-mail adresleri belirlenir, Ekte anket formu bireye gönderilir, Doldurulup geri göndermesi istenir, Amaç ve gerekliliği açıklama kısmında çok iyi açıklanmalıdır,Cevaplar geri alınırken, katılımcıyı teknolojik açıdan zor durumda bırakmamalı, kolay tercih etmeli,40
VI.VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ RAPOR/MAKALE HALİNE GETİRİLMESİ Anketteki sorular kodlanabilir hale getirilerek, “KODLAMA TALİMATI” hazırlanır, Kontrol gerektirdiğinde geri dönüp bakabilmek için her ankete bir sıra numarası verilir, (Sıra No:……..) Kodlama talimatına göre anketlerdeki “Veriler Kodlanır” ve sorunun yanına yazılır, Anketlerdeki verilerin “Kodları” bilgisayara girilir, “MİN-MAX TUTARLILIK DENETİMİ” yapılır. Sorunun kodlanmış seçenekleri dışında değer bulunup bulunmadığı kontrol edilir. Örneğin; “Erkek” (1), “Kadın” (2) biçiminde kodlanmışsa, bilgisayarda cinsiyet kolonunda 1 ve 2‘den başka değer olup olmadığı kontrol edilir. Her soruya ait kolon ve kod değerleri kontrol edilir. Buna MİN-MAX TUTARLILIK DENETİMİ denir. Hedeflenen tablolar çıkarılır, Tablolara uygun istatistik teknikler ve önemlilik testleri uygulanır, Rapor ve makale haline getirilir, 41
5.ÖLÇEK TÜRLERİ VE ÖLÇEK GELİŞTİRME 42
ÖLÇEK VE TÜRLERİ Araştırmalarda Sıklıkla Kullanılan Dört Ölçek Türü bulunmaktadır;1. Sınıflama(Nominal) Ölçeği(Duyarlığı En Az),2. Sıralama Ölçeği,3. Eşit Aralıklı Ölçek,4. Oranlı Ölçek(Duyarlığı En fazla),a.SINIFLAMA(NOMiNAL) ÖLÇEĞİ; Belli bir özelliğe göre aynı nitelikleri taşıyan değişkenler, aynı sembollerle tanımlanır, sembol ya da sayıların nitel işlevi bulunmaktadır.Cinsiyet için “Kadın(1)”, “Erkek(2)”: “Evet(1)”, “Hayır(2)” gibi sembol ve sayılar o değişkene özgüdür,b.SIRALAMA(ORDiNAL) ÖLÇEĞİ; İki önemli özelliği bulunur. Sınıflama ölçeğindeki gibi aynı semboller aynı nesneleri belirtir. Ölçülen nesneler, belli bir ölçüte göre sıraya dizilir. Bu ölçekte aynılıklar nicelleşmektedir. Bu nicelik “Daha Az\, “Daha Çok\ gibi görelidir.43
ÖLÇEK VE TÜRLERİc.EŞİT ARALIKLI ÖLÇEK; Sınıflama ölçeğindeki gibi aynı semboller aynı nesneleri belirtir. Sıralama ölçeğindeki gibi ölçülen nesneler, belli bir ölçüte göre sıraya dizilir. “Çok Katılıyorum (5)”, “Katılıyorum (4)”, “Kararsızım(3)”, “Katılmıyorum(2)”, “Çok Katılıyorum(1)\ Ölçekteki aralıklar birbirine eşittir. Nicelleştirme daha anlamlıdır. Başlangıç sıfır(0) noktası vardır. Ancak bu sıfır yokluk anlamında değildir. Sayısallaştırmayı kolaylaştırmak için kullanılmıştır. Su 100°C‘ de kaynar, 0°C‘ de donar. Bu iki değer arası 100 eşit parçaya bölünmüştür.d. ORANLI ÖLÇEK; Dört önemli kural vardır. Sınıflama ölçeğindeki gibi aynı semboller aynı nesneleri belirtir. Sıralama ölçeğindeki gibi ölçülen nesneler, belli bir ölçüte göre sıraya dizilir. Eşit aralıklı ölçekteki gibi aralıklar birbirine eşittir. Ölçekte gerçek bir sıfır(yokluk) noktası vardır. Nicelleştirme en üst düzeydedir. Var olan nesneler gerçek bir başlangıç sıfır(0) noktasından başlayarak eşit aralarla sıralanır. Bu nedenle birimler arası uzaklıklara ek olarak, aralarındaki oran da bellidir. Uzunluk ve ağırlık ölçüleri oranlı ölçek özelliğindedir. Oranlı ölçek, Sınıflama, Sıralama ve Eşit Aralıklı ölçeklerin olumlu özelliklerini kapsar. ***Ölçme duyarlığı yönünden en az duyarsız SINIFLAMA, en çok duyarlı ORANLI ölçektir. Bir değişkeni ölçerken kullanılabilecek en duyarlı ölçek türü, o değişkenin özelliğine göre de değişebilir.44
SOSYAL BİLİMLERDE KULLANILAN KİMİ ÖLÇEKLER1.BOGARDUS ÖLÇEĞİ, 2.GUTTMAN ÖLÇEĞİ, 3.THURSTONE ÖLÇEĞİ,4.SEMANTİK FARKLILIK ÖLÇEĞİ, 5. LİKERT TİPİ ÖLÇEKLER,45
SOSYAL BİLİMLERDE KULLANILAN KİMİ ÖLÇEKLER1.BOGARDUS ÖLÇEĞİ: Bu ölçek bir grubun toplumsal yönden benimsenme derecesini ölçmek üzere maddelerden oluşmakta, Grubun, sosyal tutumları, ulusal ve ırkçı tutumları ölçmek üzere düzenlenmiş,Değerlendirmede frekans ve yüzdeler kullanılır, 2.GUTTMAN ÖLÇEĞİ: Çok maddeli tutum ölçeklerinden,Ölçeği yanıtlayanlar, her madde için görüşlerini “Kabul” ya da “Red” yönünden belirtir, Belli bir puanlama sistemiyle puanlanır, Madde sayısı arttıkça güvenirliği de artar,Maddelerin yarısı olumlu, yarısı olumsuz ifadelendirilir, 46
SOSYAL BİLİMLERDE KULLANILAN KİMİ ÖLÇEKLER3.THURSTONE ÖLÇEĞİ: Tutum ölçmek amacıyla geliştirilmiş, Eşit aralıklı ölçek niteliği kazandırılmış,4.SEMANTİK FARKLILIK ÖLÇEĞİ: Sosyal tutumların ölçülmesi için uygun bir ölçek, Likert türü ölçeklere benzer, İnsanlara doğrudan soru sormanın yarattığı kişisel yanlışlıkları ortadan kaldıran, dolaylı ölçüm sağlama niteliğinde, Bu nedenle ölçek, özellikle duyarlı kavramların ölçümü için kullanılır, Faktör analizleri bu ölçeklerin üç tutum boyutunda (faktörde) gruplandıklarını göstermiş, bunlar; Değerlendirme Boyutu; Güzel-Çirkin, İyi-Kötü, Tatlı-Ekşi gibi sıfatlarla nitelendirilmekte, Güç (Potansiyel Boyutu); Büyük-Küçük, Güçlü-Güçsüz, Derin-Sığ gibi sıfatlarla nitelendirilmekte, Eylem Boyutu; Hızlı- Yavaş, Canlı-Ölü, Genç-Yaşlı gibi sıfatlarla nitelendirilmekte (Sıfatların Hızlı-Yavaş gibi iki özelliği arasında 7 derecelendirme yapılmakta),47
ÖLÇME ARACI GELİŞTİRİLMESİNDE TEMEL İLKELERa. Boyutluluk(Tek/Çok); Ölçeğin tek bir boyut üzerinde uzanan bir özelliği ölçmesi gerekir. Bu durum tutumların ölçülmesinde önemlidir ve ölçek maddeleri birbirleriyle iliskili olmalıdır. Ölçeğin tek boyutlu olup olmadığı FAKTÖR ANALİZİ ile belirlenebilir.b. Saptanabilirlik-Yinelenebilirlik; Tutum ölçeğinde bir kişinin aldığı puanın belirlenmesi, kişinin tutum boyutu üzerindeki yerinin belirlenmesine olanak sağlar,c. Eşit Aralıklılık; Bu ölçekler uzunluk ve ağırlık ölçüleri gibi eşit aralıklıdır. Ancak sosyal bilimler ve eğitim bilimleri gibi alanlarda geliştirilen ölçekler de birbirine eşit ve birbirine dayalı bir kodlama(puanlama) sistemi ile eşit aralıklı hale getirilebilir. “Çok Katılıyorum (5)”, “Katılıyorum (4)”, “Kararsızım(3)”, “Katılmıyorum(2)”, “Çok Katılıyorum(1)\d. Geçerlik/Güvenirlik; Ölçeğin tutarlılığını gösterir. Güvenirlik, geçerlik için ön koşul niteliğindedir. Bir ölçeğin güvenilir olup olmadığına, Kuder Richardson Formüllerinden üretilen “CRONBACH ALPHA KATSAYISI” hesaplanarak karar verilebilir. Bu yöntem, testin her maddesinin diğer maddelerle olan ilişkisi, katsayı biçiminde hesaplanır.e. Süreklilik; Ölçmek istenen konuyu belli bir süreklilikle ölçmesidir. 48
ÖLÇEK GELİŞTİRME Çok maddeli tutum ölçer ölçeklerden olan ve yaygın olarak kullanılan ölçekler, Bir konuya ya da bir yapıya özgün bir testte birçok cümle ya da ifade bulunur, 5 ya da 7 aşamalı seçeneklendirilebilir, ortada bir “nötr” seçenek( “Kararsızım” , “Ne Katılıyorum, Ne Katılmıyorum” vb.) olmalıdır,Ölçek Hazırlanmasında İş Sırası;1. Ölçek türüne karar verilmesi ve ifade havuzunun hazırlanması(1),2. Her tümceye karşı tepkilerin belirtileceği ölçek seçenek türünün kararlaştırılması(2),3. Ön deneme yapılarak tümcelerin seçilmesi(3), 4. Tutum ölçerin son biçimine getirilmesi(4)***Ölçek geliştirme aşamasında Psikometri, Ölçme ve Değerlendirme, İstatistik/Biyoistatistik uzmanlarından destek almalıdır.49
ÖLÇEK GELİŞTİRME1.Tümce havuzunun hazırlanması(1); Konu ile ilgili bir çok tümce yazılır, Uzmanların (8-10)görüşleri alınır,2.Her tümceye karşı tepkilerin belirtileceği ölçek seçenek türünün kararlaştırılması(2); Tepkiler her tümce için aynı olmalı, Tepkiler “Evet-Hayır” gibi sınıflamalı, ya da “Çok Katılıyorum, Katılıyorum, Kararsızım, Katılmıyorum, Hiç Katılmıyorum” gibi sıralamalı nitelikte de olabilir,50
BİR ÖLÇME ARACINDA GÜVENİRLİK VE GEÇERLİKGEÇERLİK; Bir ölçme aracının amaca uygun doğru olarak ölçebilme derecesi, Geçerliğin yüksek olması, daha sonra ölçülmek istenen kavramın gözlenebilir nitelikte olmasına bağlıdır. Bu nedenle doğrudan ölçmelerde geçerlik daha yüksektir. Bir ölçeğin geçerli olması için güvenirlik ön koşuldur. Geçerlik için ulaşılabilecek en üst sınır, güvenirlik katsayısının kare kökü kadar olup, güvenirliği 0,80 olan bir testin geçerlik katsayısı yaklaşık 0,89’dur.GEÇERLİK TÜRLERİ;1. İÇERİK (MUHTEVA) GEÇERLİĞİ: Testteki soruların ölçme amacına uygun olup olmadığı, ölçülmek istenen alanı temsil edip etmediği, uzman görüşü ile belirlenebilir.2. UYGULAMA (DENEYSEL) GEÇERLİĞİ: Ölçülmeye çalışılan alanın gerçek yaşamdaki yansımalarının karşılaştırılmasındaki uyumdur. Bir öğrencinin bir sınavdan aldığı başarı ile mesleğindeki başarı tutarlılığının aranması çok güçtür.3. YAPI GEÇERLİĞİ: Önceden kabul edilen olası neden-sonuç ilişkileri ile ilgilidir. Kuramsar geçerlik için yapılan analizler; FAKTÖR ANALİZİ: Çok sayıdaki maddelerin daha az sayıda faktörlerle ifade edilmesidir. Aynı faktörü ölçen maddeler bir araya gelerek çeşitli gruplar oluşur. Her faktör gruba, içinde bulunduğu maddelerin özelliklerine göre bir faktör adı verilir. BİLİNEN GRUP İLE KARŞILAŞTIRMA: Ölçme aracı iki ayrı gruba uygulanır. Bunlardan birisi, ölçülmek istenen faktörler açısından özellikleri bilinen bir gruptur. Ölçme sonunda, özelliği bilinen grup beklenen yönde bir sonuç verirse, ölçme aracının seçme özelliğinin bulunduğu kanısına varılır. Geçerliği daha önce belirlenmiş benzer bir ölçme aracı ile yeni geliştirilmiş olan araç, aynı gruba uygulanır. İki ölçme arasındaki “KORELASYON(ilişki)” aranır. 51
BİR ÖLÇME ARACINDA GÜVENİRLİK VE GEÇERLİKGÜVENİRLİK; Ölçeğin tutarlı olması, Ölçümlerde her zaman birbirine yakın sonuçlar vermesi, devamlılık ölçüsü,GÜVENİRLİK TÜRLERİ:1.TEST-TEKRAR TEST GÜVENİRLİĞİ(ÖN TEST-SON TEST); Testin ölçmedeki kararlılığını gösterir, Bir test aynı gruba eğitim öncesi ve sonrası uygulanarak, iki eğitim uygulaması arasındaki ilişki ve fark bulunur,2.İÇ TUTARLILIK GÜVENİRLİĞİ; Her ölçme aracı, belli bir amacı gerçekleştirmek (bütünü oluşturmak) için birbirinden bağımsız maddelerden oluşmuştur, Bunlar bütün içinde birbirlerine eşit ağırlıklara sahiptir. Bunu saptayabilmek için üç teknik kullanılmaktadır:a. Madde İstatistikleri Yöntemi: Ölçme aracındaki her maddenin aldığı değer ile aracın tümünden alınan toplam değer arasındaki ilişkiyi gösterir. KUDER RICHARDSON formüllerinden türetilmiş, “CRONBACH ALPHA KATSAYISI” yöntemi uygulanır. Katsayı 1.0’e yaklaştıkça güvenirlik artar. Ayrıca BAĞIMSIZ GÖZLEMCİLER ARASI UYUM yöntemi de güvenirlik belirlenmesi için kullanılmaktadır.b. Bölünmüş Test Çözümlemeleri Yöntemi: Ölçü aracında bulunan maddeler yanlı davranmadan (tekler ve çiftler) iki eşit gruba ayrılır. Her gruptaki toplam puanlar testin uygulandığı her kişi için ayrı ayrı hesaplanır. Bölünmüş test puanları arasında ilişki yani “KORELASYON KATSAYISI( r ) hesaplanır. c. Eş (paralel=koşut) Formlu Araçlar: Benzer amaçla geliştirilmiş iki ayrı test aynı gruba uygulanır. Sonuçlar karşılaştırılır. Değerler birbirine yakın olmalıdır.52
ÖLÇEK GELİŞTİRME3.Ön deneme yapılarak tümcelerin seçilmesi(3); Hazırlanan tümceler, tutumu ölçülecek benzer bir gruba uygulanır. Ayırt edici özelliği olmayan, iyi anlaşılmayan, diğer tümcelerle birlikte bir bütüne girmeyen tümceler ayıklanır. Kalan tümcelerin yaklaşık yarısı olumlu, yarısı olumsuz biçime getirilir. Daha sonra her tümcenin puanlarıyla, diğer tümcelerin toplam puanları arasında Korelasyon Katsayıları hesaplanır. Bu işlem her tümce için yapılır. Cümlelerin korelasyon katsayıları en yüksekten düşüğe doğru sıralanır, amaç doğrultusunda yeteri kadar cümle belirlenir. (Korelasyon katsayıları belli bir değerin altına düşmeyen tümceler, en yüksekten düşüğe doğru sıralanır ve yeter sayıda tümce belirlenir).4.Ölçeğin son biçimine getirilmesi(4); Tümceler, yarısı olumlu, yarısı olumsuz olacak biçimde yanlı davranmadan karılarak bir sıraya dizilir, Tümcelerin karşısına yanıt seçenekleri sıralamalı nitelikte yazılır, Tutum, tek bir toplam puanla belirlenir, Bireylerin ayrı sorulardan ayrı değerde puan almış olmaları farklı örüntüde bulunmaları yorumu değiştirmez,53
BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ (1) “TIBBİ CİHAZ KALİBRASYON GENEL DEĞERLENDİRME FORMU” “Tıbbi Cihaz Kalibrasyon Genel Değerlendirme Formu” geliştirilmesi çalışmasında aşağıdaki biçimde bir sıra(adımlar) izlenmiştir:1. Değerlendirilecek Özelliğin Tanımlanması,2. Değerlendirilecek Özelliğin Kapsamının Belirlenmesi,3. Form İfadelerinin Belirlenmesi(İfade Havuzu Oluşturulması), 4. Uzman Bilgi ve Görüşlerine Başvurulması,5. Formunun Geçerliği ve Güvenirliği, “Kapsam Geçerliği, “Yüzey Geçerliği”, “Ölçüt Geçerliği”, “Yapı Geçerliği”, 6. Formun Güvenirliği(Cronbach Alfa İç Tutarlılık Katsayısı 0.913 ),54
BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ (2) “TIBBİ CİHAZ KALİBRASYON GENEL DEĞERLENDİRME FORMU” 1.Değerlendirilecek Özelliğin Tanımlanması; Bu araştırmada değerlendirilecek konu, tıbbi cihaz kullanıcısı durumundaki hekim, hemşire ve sağlık teknisyen/teknikerlerinin tıbbi cihazların kalibrasyonu konusunda bilgi ve uygulamalarının genel tespiti yapılmıştır.2.Değerlendirilecek Özelliğin Kapsamının Belirlenmesi; Literatür incelemesi yapılmış, uzman bilgi ve görüşlerinden yararlanılmıştır. Ayrıca tıbbi cihaz kullanıcısı durumundaki hekim, hemşire ve sağlık teknisyen/teknikerlerinden oluşan 50 kişilik bir gruba açık uçlu üç soruluk form verilerek konu ile ilgili kullanıcı görüşleri alınmış ve değerlendirilecek özelliğin kapsamı belirlenmiştir. 55
BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ (3) “TIBBİ CİHAZ KALİBRASYON GENEL DEĞERLENDİRME FORMU” 3.Form İfadelerinin Belirlenmesi(İfade Havuzu Oluşturulması): Literatür incelemesi, uzman ve kullanıcı bilgi ve görüşleri göz önünde bulundurularak değerlendirme formunda yer alabilecek 65 ifadeden oluşan bir “İfade Havuzu” oluşturulmuştur. Bu sırada ifadelerin hem eyleme dönük hem de bilgi ve duyuşsal içerikli olmasına özen gösterilmiş, aynı zamanda olumlu ve olumsuz nitelikte olmaları göz önünde bulundurulmuştur. İfadelerin birden fazla yargı-düşünce içermemesine özen gösterilmiştir. Uzmanların görüşlerine sunulmak üzere 65 ifadeden oluşan “Aday Kalibrasyon Genel Değerlendirme Formu” düzenlenmiştir.56
BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ (4) “TIBBİ CİHAZ KALİBRASYON GENEL DEĞERLENDİRME FORMU” 4.Uzman Bilgi ve Görüşlerine Başvurulması: Görüşü alınmak üzere bir uzmanlar grubu oluşturulmuştur. Bu grupta; 1 biyomedikal mühendisi öğretim üyesi, 1 elektronik mühendisi öğretim üyesi, 2 sağlık kurumları yönetimi öğretim üyesi, 1 psikometri öğretim üyesi, 1 Ankara Gülhane Askeri Tıp Akademisi Biyomedikal Mühendislik Merkezi yöneticisi, 2 Ankara Gülhane Askeri Tıp Akademisi Kalibrasyon Merkezi yöneticisi, 1 Türk Standartlar Enstitüsü kalibrasyon yöneticisi ve 1 Yüksek İhtisas Hastanesi kalibrasyon yöneticisi, olmak üzere toplam 10 kişiden oluşan uzmana yer verilmiştir.57
BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ (5) “TIBBİ CİHAZ KALİBRASYON GENEL DEĞERLENDİRME FORMU” 5.Kalibrasyon Genel Değerlendirme Formunun Geçerliği ve Güvenirliği: Formun, değerlendirilecek kalibrasyon özelliklerine uygun olup olmadığı, formda yer alacak maddelerin, değerlendirilecek konuyu kapsayıp kapsamadığını belirlemeye yönelik geçerlilik analizi yapılmıştır. Geçerlilik analizi aşamasında kalibrasyon genel değerlendirme formu; “Kapsam Geçerliği, “Yüzey Geçerliği”, “Ölçüt Geçerliği” “Yapı Geçerliği” olarak incelenmiştir. 58
BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ (6) “TIBBİ CİHAZ KALİBRASYON GENEL DEĞERLENDİRME FORMU” a.Kapsam Geçerliği;Kapsam geçerliği, formda yer alacak ifadelerin değerlendirilecek alanı temsil edip etmediğini belirlemeye yönelik yapılmaktadır.Bu aşamada daha önceden hazırlanan ve 65 ifadeden oluşan “Aday Kalibrasyon Genel Değerlendirme Formu”, “Uzman Değerlendirme Formu” biçimine dönüştürülerek, konu ile ilgili uzmanların bilgi ve görüşlerine sunulmuştur. Form uzmanlara araştırmacı tarafından elden ulaştırılmıştır. Uzmanlarca her bir madde “Uygun”, “Uygun Değil” şeklinde değerlendirilmiş ve maddeye yönelik varsa görüş ve düzeltmeler de belirtilmiştir. Kapsam geçerliği amacıyla “Kapsam Geçerlilik Oranları-KGO” hesaplanmıştır. Kapsam geçerlilik oranları “Lawshe Tekniği” ile belirlenmiştir. En küçük değer 0.65 bulunmuştur. Uzmanlar, ifade içeriklerinin düzenlenmesi ve değinilmeyen konuların eklenmesi biçiminde katkı vermişlerdir. Uzman görüşleri ve kapsam geçerlilik oranı değerlendirilmesi sonucunda ifade sayısı 59’a inmiştir. 59
BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ (7) “TIBBİ CİHAZ KALİBRASYON GENEL DEĞERLENDİRME FORMU” b.Yüzey Geçerliği(Mantıksal Geçerlik); Formun, değerlendirilecek yapıyı (kalibrasyon) değerlendirip değerlendiremeyeceğini incelemek için önce maddelerdeki ifadeler, uzman görüşlerinden gelen öneriler dikkate alınarak araştırmacı tarafından gerek “anlaşılabilirlik” gerekse “ifade yönlü” düzeltilmiştir. Uzman görüşleri ışığında oluşan 59 maddeli form, Ankara Gülhane Askeri Tıp Akademisi’nde görevli hekim, hemşire ve sağlık teknisyen/teknikerinden oluşan 60 tıbbi cihaz kullanıcısına “Ön Uygulama” biçiminde uygulanmıştır. Meslek ve cihaz kullanıcısı açısından eşleştirmeye özen gösterilmiştir. Uygulama sırasında maddelerdeki ifadeler; “Düzgünlük”, “Anlamlılık”, “Okunurluk”, “Anlaşılırlık” ve “Açıklık” yönünden değerlendirilmiş, uygun olmayanlar düzeltilmiştir. Aynı zamanda Cronbach Alfa İç Tutarlılık Katsayısı hesaplanmıştır. “Cronbach Alpha İç Tutarlılık Katsayısı” 0,92 bulunmuştur. Bu aşamada genel yapıyı bozmaması koşuluyla uygun olmayan maddeler çıkarılmış, formun son biçimi 40 maddeden oluşmuştur. c.Ölçüt Geçerliği; Daha önceden geliştirilmiş benzer bir form bulunmadığından yapılamamıştır.60
BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ (8) “TIBBİ CİHAZ KALİBRASYON GENEL DEĞERLENDİRME FORMU” d.Yapı Geçerliği; Bu amaçla “Faktör Analizi” kullanılmıştır. Faktör analizi, birbiri ile bağlantılı değişkenlerin belli bir kümede toplanmasına yarayan bir yöntemdir. Son hali olan 40 maddeden oluşan form, 60 tıbbi cihaz kullanıcısına uygulanmış, çalışmanın örnek büyüklüğünün yapı geçerliliği için kullanılan faktör analizi açısından yeterli olup olmadığı “Kaiser Meyer Olkin (KMO) Testi” ile sınanmıştır. KMO değeri 0.87 olarak bulunmuş ve bulunan değerin örneklem büyüklüğünün faktör analizi yapılması için uygun olduğuna karar verilmiştir Literatürde konu ile ilgili geçerli bir bilgi bulunmaması ve konunun kaç faktörden oluştuğunun önceden bilinmemesi nedeniyle, bu formdaki ifadelerin nasıl gruplanacağını belirlemek için, “Açıklayıcı/Keşfedici Faktör Analizi” yöntemi ve bu yöntemlerden biri olan “Temel Bileşenler Analizi (Principal Components Analysis)” kullanılmıştır. Temel bileşenler faktör analizinde, değişkenlerin yapısal özelliklerini belirlemek için “Faktör veya Bileşen Sayısı (Total Variance Explained) Tablosu” ve “Değişkenlerin Faktör Yükleri (Component Matrix Tablosu)” değerlendirmede göz önünde bulundurulmuştur. Birden çok faktörün (boyutun) oluşacağı düşünüldüğünden “Dik Açılı Döndürme Yöntemleri” nden olan “Varimax Rotasyonu (Döndürmesi)” uygulanmıştır.61
BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ (9) “TIBBİ CİHAZ KALİBRASYON GENEL DEĞERLENDİRME FORMU” Yapılan analizler ve uzman görüşleri göz önünde bulundurularak faktörler, içerdiği maddelerle uyumlu olarak yeniden adlandırılmış, 12 boyut elde edilmiştir. 1. faktörün; “Kalibrasyonun Tanımı” , 2. faktörün; “Kalibrasyonun Yararı”, 3. faktörün; “Kalibrasyon Farkındalığı”, 4. faktörün; “Kalibrasyonun Kim Tarafından Yapıldığı”, 5. faktörün; “Kullanıcı Sorumluluğu”, 6. faktörün; “Kalibrasyonun Sıklığı ve Zamanlaması”, 7. faktörün; “Kalibrasyonda Yaşanan Sorunlar”, 8. faktörün; “Kalibrasyonun Önemi”, 9. faktörün; “Kalibrasyon Eğitimi”, 10. faktörün; “Kalibrasyon İle Kullanıcı Arası Psikolojik İlişki”, 11. faktörün; “Kalibrasyon Yapılacak Cihazlar”, 12. faktörün; “Kalibrasyon-Kalite İlişkisi” biçiminde adlandırılabileceğine karar verilmiştir.62
BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ (10) “TIBBİ CİHAZ KALİBRASYON GENEL DEĞERLENDİRME FORMU” 6.Formun Güvenirliği: Formun 40 ifadeden oluşan son biçiminin Cronbach Alfa İç Tutarlılık Katsayısı 0.91 olarak hesaplanmıştır . Cronbach Alfa İç Tutarlılık Katsayısı güvenirlik açısından da önemli bir göstergedir. Elde edilen Cronbach Alfa İç Tutarlılık Katsayısının 0.70’in üzerinde olması, değerlendirme formunun güvenilir olduğunu gösterir.63
ÖRNEKLEREk 1. Öğretmen Adaylarının Cinsel Bilgi, Tutum ve Davranışları (Standart Olmayan Anket)Ek 2. Toplumsal Cinsiyet Rollerine İlişkin Veri Toplama Aracı (Anket + Ölçek)Ek 3. Tükenmişlik ve İş Doyumu Çalışması (Anket + Ölçek)Ek 4. Çatışma Stilleri Ölçeği (Anket + Ölçek)64
6.İSTATİSTİKSEL ANALİZLER VE DEĞERLENDİRME65
İSTATİSTİK ANALİZLER VE DEĞERLENDİRME(İSTATİSTİKSEL ANALİZLERDE GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULACAK HUSUSLAR) Ölçeği geliştirenin puanlama kuralına uyulmalı, İfade seçeneklerinin frekans ve yüzdelerle(%) değerlendirilmesi pek uygun değil, Dağılımda; Uç değerler yoksa, Aritmetik Ortalama±Standart Sapma uygun, Uç değerler varsa, Ortanca, Min-Maks gösterimi daha uygun, Hipotezleri test etmede “Önemlilik Testleri” önemli, Önemlilik testleri bir hipotezi ispatlamak için değil, elde edilen veri ile hipotezin desteklenip desteklenmediğine karar vermek için kullanılır, Her bir parametrik teste karşı birden çok non-parametrik test var,66
ÖNEMLİLİK TESTLERİ67Parametrik Testler;1. İki Ortalama Arasındaki Farkın Önemlilik Testi( t Testi),2. İki Eş Arasındaki Farkın Önemlilik testi,3. İki Yüzde Arasındaki Farkın Önemlilik Testi,4. Varyans Analizi(Tek Yönlü/İki Yönlü),5. Evren Ortalaması Önemlilik testi,***Bir parametrik teste karşı denk gelen parametrik olmayan test verilmiştir.***Bu testler en çok başvurulan ve gücü oldukça yüksek testlerdir.Non-Parametrik Testler;1. Mann-Whitney U Testi,2. Wilcoxon Eşleştirilmiş İki Örnek Testi,3. Dört ve Çok Gözlü Düzenlerde Ki-Kare Testi,4. Kruskal Wallis Varyans Analizi,5. İşaret Testi,***Önemlilik testleri bir hipotezi ispatlamak için değil, elde edilen veri ile hipotezin desteklenip desteklenmediğine karar vermek için kullanılır,
EVREN ORTALAMASI ÖNEMLİLİK TESTİÖLÇÜMLE EDİNİLEN VERİLERDE Evren Ortalaması Önemlilik Testi; Bir evrende bir olayın ortalamasının, düşünülen bir değere eşit olup olmadığının test edilmesinde; Örneğin: “Bir bölgede yaşayan 40 yaş üzerindeki bireylerin sistolik kan basıncı ortalamasının 140 mmHg, diastolik kan basıncı ortalamasının 70 mmHg, olup olmadığının test edilmesi”, Bir örneklemden daha önce elde edilen ortalama ile bu örneklemin aynı konuda ikinci kez elde edilen ortalamanın farklı olup olmadığının test edilmesinde; Örneğin: “Bir ilkokuldaki öğrencilerin hemoglobin ortalaması bulunmuş, bir yıl sonra aynı okulda yapılan çalışmada bir grup öğrencinin hemoglobin ortalaması arasında fark olup olmadığının test edilmesi”, Bir evrenden çekilen bir örneklemin bazı değişkenler açısından evreni temsil edip etmediğinin test edilmesi; Örneğin: “2000 kişilik bir evrenin yaş ortalamasının 48,0±20,3 olduğunu varsayalım. Buradan %95 güven düzeyinde ±%5 göz yumulabilir hata payı ile bölgeden 350 kişi örneklem çekilmiş, evren ile örneklem yaş ortalaması arasında fark olup olmadığının test edilmesi”. ***Verilen örneklerde yanlışlıkla “İki Ortalama Arasındaki Farkın Önemlilik Testi” ve İki Eş Arasındaki Farkın Önemlilik Testi” uygulanmaktadır.68
İŞARET TESTİ SAYIMLA ELDE EDİLEN VERİLERDE İşaret Testi; Parametrik olmayan bir testtir. Ortancalarla çalışılır, evren ortancasının belirli bir değere eşit olup olmadığının test edilmesi için kullanılır. Değerler (+) ve (-) işaretlere dönüştürüldüğü için “İşaret Testi” denir. Birey sayısının “25’den Az” ya da “25’den Çok” oluşuna göre test işlemleri farklılaşır.Örneğin ; Ho: İki farklı yılın bir ayında(Ağustos) günlük ishal sayıları elde edilmiş, iki yılın ortancaları arasında fark yoktur. Bir yıla ve aya ait her bir günlük ishal sayısı, o ayın ortancasından çıkarılır, değerler (-) veya (+) olarak işaret dizisine dönüşür.69
ARAŞTIRMALARDA HİPOTEZ Hipotez , bir ön yargıdır. Önemlilik testleri bir hipotezi test etmek için yapılır, bazen önemlilik testi yerine “Hipotez Testi” de denmektedir. Hiçbir zaman hipotezi ispat etmez. Duruma göre bazen “Ho Hipotezi”, bazen de “H1 Hipotezi” kurulur.1. Ho Hipotezi(“Farksızlık Hipotezi”, “Sıfır hipotezi”, “Geçersizlik Hipotezi”); Bir testte öne sürülen ve asıl test edilmek istenen hipotezdir. Gruplar arasında fark arandığında Ho hipotezi olumsuz kurulur. İki ortalama arasında fark yoktur. İki grup arasında fark yoktur.2. H1 Hipotezi(Alternatif Hipotezi-HA); Ho’a alternatif hipotezdir. H1 hipotezi, Ho hipotezine ters yönde kurulur. İki ortalama arasında fark vardır. İki grup arasında fark vardır.Ho: “Sigara içme yönünden erkeklerle kadınlar arasında istatistiksel olarak önemli bir fark yoktur”.Hı: “Sigara içme yönünden erkeklerle kadınlar arasında istatistiksel olarak önemli bir fark vardır”.70
İSTATİSTİK ANALİZLER VE DEĞERLENDİRME(ÖNEMLİLİK TESTİ SEÇERKEN GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULACAK KRİTERLER)1. Değişken Niteliği; Verilerin Ölçümle Elde Edilmiş Olması: Parametrik, Bağımlı, Sürekli, İnterval Nitelikte olması (ÖLÇEK), Verilerin Sayımla Elde Edilmiş Olması: Non-parametrik, Bağımsız, Süreksiz, Nominal ve Ordinal Nitelikte olması(ANKET),2. Grup Niteliği(Bağımsız/Bağımlı); Bağımsız Grup: Ölçümün yapıldığı gruplar ve içerisindeki bireyler farklı, Bağımlı Grup: Ölçümün yapıldığı grup ve içerisindeki bireyler aynı(Ön test-Son test),3. Grup Sayısı; İki Grup, İkiden Fazla Grup,4.Normal/Normal Olmayan Dağılım(Gruplardaki Kişi Sayısı); Normal(Simetrik-Çan Eğrisi Dağılım (30 kişiden fazla), Normal Olmayan(Sağa Çarpık-Sola Çarpık Dağılım (30 kişiden az),***İstatistik/Biyoistatistik Uzmanından danışmanlık almalı,71
TEORİK DAĞILIMLARBİNOMİYAL VE POİSSON DAĞILIMLARI Sağlık Bilimleri’nde, sayımla elde edilen herhangi bir olayın olası sonuçlarını tahmin etmek için kullanılır. Bir çok teorik dağılım vardır. Sağlık Bilimleri’nde özellikle; 1.Binomiyal Dağılım; Sayımla elde edilen süreksiz değişkenlerin dağılımı olup, sağlık bilimlerinde sık kullanılmaktadır. Örneğin; Doğuştan kız çocuğu doğma olasılığı ½ (%50)’dir. Bu olasılığı kullanarak 5 çocuk sahibi olacak bir ailenin kaç kız çocuğa ne olasılıkla sahip olacağı, Görülme sıklığı bilinen bir hastalığın, belirli sayıda bireyden kaçında, ne olasılıkla bu hastalığın görülebileceği, Belirli bir iyileştirme olasılığı bulunan bir ilaçla tedavi edilecek belirli sayıda hastadan kaçının ne olasılıkla iyileşebileceği, Ölüm olasılığı bilinen bir hastalıktan bu hastalığa yakalanan belirli sayıdaki hastadan kaçının ne olasılıkla ölebileceği,hesaplanabilmektedir.2.Poisson Dağılımı; Sayımla elde edilen süreksiz değişkenlerin dağılımı için ve özellikle Sağlık Bilimleri’nde az sıklıkta görülen olaylarda olasılık hesaplamak için kullanılabilir. Örneğin; Bir hastaneye gece başvuran hasta sayısı ortalaması 4 ise, bu hastaneye 6 hasta başvuru olasılığı ve hiç hasta başvurmama olasılığının, Bir karayolunda her gün trafik kazası geçirme ortalaması 5’tir. Bu yolda 5’ten az kaza olma ve hiç kaza olmama olasılığının belirlenmesi için kullanılabilir.72
TEORİK DAĞILIMLARNORMAL(SİMETRİK-ÇAN EĞRİSİ) DAĞILIMLAR3.Normal(Simetrik-Çan Eğrisi) Dağılım; Ölçümle elde edilen sürekli değişkenlerin ortalama(Art.Ort) ve standart sapmaları(Ss) kullanılarak oluşturulan dağılımlardır. Normal(Simetrik-Çan Eğrisi) Dağılımın Özellikleri; Dağılım ortalamaya göre simetrik olup, alanın yaklaşık %50’si ortalamadan geçen dikey çizginin sağına, %50’si ise soluna düşer. (Art.Ort±1 Ss) arasındaki alan, toplam alanın %68.3’ünü, (Art.Ort±2 Ss) arasındaki alan, toplam alanın %95.4’ünü, (Art.Ort±3 Ss) arasındaki alan, toplam alanın %99.7’sini kapsar. Normal dağılım çoğunlukla çan eğrisi biçimindedir. Aritmetik Ortalama(Art.Ort), Ortanca(Ort.-Medyan-Med) ve Tepe Değeri(Td-Mod) birbirine eşittir. 73
DAĞILIMLARI TANIMLAYICI ÖLÇÜLERA. Yer Gösteren Ölçüler: Merkez Ölçüleri (Ortalamalar); Aritmetik Ortalama(Art.Ort.), Ortanca (Medyan=Med=Ort), Tepe Değeri (Mod), Çeyrek Yüzdelikler (kartiller);B. Yaygınlık Belirten Ölçüler: Standart Sapma, Standart hata, Min-Maks(Yayılma Genişliği/Açıklık/R= Ranj), Varyans, Varyasyon katsayısı,74
MERKEZİ DAĞILIM ÖLÇÜLERİa. ARİTMETİK ORTALAMA(Art.Ort) Dağılımdaki tüm değerlerin toplanıp, grup eleman sayısına (kişi) bölünmesiyle elde edilir. Çok yaygın olarak kullanılan duyarlı bir ölçüdür, ancak standart sapmasıyla gösterilmelidir.b.ORTANCA (Medyan) Dağılımdaki veriler küçükten büyüğe sıralanır. Tam orta noktaya düşen değer ortancadır. Dağılımı iki eşit kısma ayırır. Aşırı uçlardan etkilenmeyen bir ölçüdür. Bu nedenle bir dağılımda aşırı uçların fazla bulunması halinde ortanca tercih edilir.c.TEPE DEĞERİ (Mod) Dağılımda en fazla yinelenen değer, tepe değeridir. Bir dağılımda en fazla bulunan aynı değerin belirlenmesi amacıyla hesaplanır. Veriler küçükten büyüğe doğru sıralanır. En fazla geçen değer belirlenir. Bir dağılımda en fazla yinelenen bir kaç tepe değeri bulunması halinde, tepe değeri kullanılmaz. Sınıflandırılmış verilerde frekansı (sıklık) en yüksek olan sınıfın sınıf orta değeri, o dağılımın tepe değeridir.75
YAYGINLIK ÖLÇÜLERİa.STANDART SAPMA (Ss) Dağılımdaki her bir değerin ortalamaya göre ne uzaklıkta olduğunu, dağılımın ne yaygınlıkta olduğunu belirtir. Dağılımındaki değerler aritmetik ortalamadan uzaklaştıkça yaygınlık da artar, yakınlaştıkça yaygınlık azalır. Standart sapma değeri büyüdükçe, dağılım yaygınlaşır. Aritmetik ortalama ± standart sapması ile birlikte gösterildiğinde daha anlamlı hale gelir.b.VARYANS (S2) Standart sapma değerinin karesi varyanstır.c.VARYASYON KATSAYISI (DEĞİŞİM KATSAYISI) (Ss / Art.Ort. x 100) Varyasyon katsayısı, standart sapmanın ortalamaya göre yüzde ne kadar değişim gösterdiğini anlatır. Standart sapma dağılımın yaygınlığı konusunda fikir verir, ancak mutlak bir değer olduğundan büyük ya da küçük olup olmadığı konusunda tam bir fikir vermeyebilir. Ortalamaya göre değişimin yüzdesi bunu daha çok anlamlandırır.d.STANDART HATA Standart hata aritmetik ortalama ile birlikte gösterilir. Aritmetik ortalama değerini anlamlandırır. Evrenden seçilen örneklemden elde edilen ortalama ve standart hata, o örneklemin temsil yeteneğini gösterir. Standart hata değeri küçüldükçe temsil yeteneği artar, büyüdükçe azalır.e.YAYILMA GENİŞLİĞİ (AÇIKLIK/RANGE = RANJ = R) Dağlımdaki en büyük değer ile en küçük değer arasındaki farktır. Hesap edilmesi son derece kolaydır. En büyük ve en küçük değer, diğer verilerden çok fazla farklı olması halinde dağılımın yorumunda yanılmaya neden olabilir. O yüzden diğer merkez ve yayılım ölçülerinin de bilinmesi daha anlamlıdır.76
DAĞILIMLAR(SİMETRİK/NORMAL-SOLA ÇARPIK-SAĞA ÇARPIK)***Veriler soldan sağa, küçükten büyüğe sıralandığında, normal dağılımda simetrik ve üç ortalama aynı veya benzer ortada, sola çarpık dağılımda Art Ort solda, sağa çarpık dağılımda Art Ort sağda yer alır.77
DAĞILIMLAR(SİMETRİK/NORMAL-SOLA ÇARPIK-SAĞA ÇARPIK)Veriler soldan sağa, küçükten büyüğe sıralandığında, 1. SİMETRİK(NORMAL) DAĞILIM Aritmetik ortalama (Art.Ort), Ortanca (Ort) ve tepe değeri (Td) birbirine eşit, ya da birbirine çok yakın, (Art.Ort=Ort=Td), Küçük değerlerle, büyük değerlerin dağılımı dengeli.2. SAĞA ÇARPIK DAĞILIM Aritmetik Ortalama(Art.Ort), dikey eksenin sağında, Daha çok küçük değerlerde sağda yığılma var.3. SOLA ÇARPIK DAĞILIM Aritmetik Ortalama(Art.Ort) dikey eksenin solunda, Daha çok büyük değerlerde solda yığılma var, 78
ÖLÇÜMLE EDİNİLEN VERİLERDE İSTATİSTİKSEL ANALİZLERI.BAĞIMSIZ GRUPLAR (GRUPLAR FARKLI);A.İki Grup; Mann Whitney U Testi(Normal Dağılım Göstermeyen/30 Kişiden Az), İki Ortalama Arasındaki Farkın Önemlilik Testi/ t-Testi) (Normal Dağılım Gösteren/30 Kişiden Fazla),B.Üç ve Daha Fazla Grup; Kruskal Wallis Varyans Analizi(Normal Dağılım Göstermeyen /30 Kişiden Az), Varyans Analizi (Tek Yönlü/İki Yönlü) (Normal Dağılım Gösteren/30 Kişiden Fazla),***Tek yönlü VA(Bir Bağımlı Değişkene, Bir Bağımsız Değişkenin yaptığı etki), Örn; Hb-Gebelik Sayısı.***İki yönlüVA(Bir Bağımlı Değişkene, İki Bağımsız Değişkenin birlikte yaptıkları etki), Örn; Hb-Gebelik Sayısı-Yaş.II.BAĞIMLI GRUPLAR(ÖN TEST-SON TEST) (GRUP AYNI);A.İki Grup; Wilcoxon Eşleştirilmiş İki Örnek Testi(Normal Dağılım Göstermeyen/30 Kişiden Az), İki Eş Arasındaki Farkın Önemlilik testi(Normal Dağılım Gösteren/30 Kişiden Fazla),B.Üç ve Daha Fazla Grup; Tekrarlı Ölçümlerde Varyans Analizi,79
SAYIMLA EDİNİLEN VERİLERDE İSTATİSTİKSEL ANALİZLERI.BAĞIMSIZ GRUPLAR (GRUPLAR FARKLI);A. İki Grup (2x2=Dört Gözlü Tablo); Dört Gözlü Düzenlerde Ki-Kare Testi (Gözlerdeki Beklenen Frekans 5’ten Küçük Değilse), Fisher’in Ki-Kare Testi (Gözlerdeki Beklenen Frekans 5’ten Küçükse), İki Yüzde Arasındaki Farkın Önemlilik testi,B.Üç ve Daha Fazla Grup; Çok Gözlü Düzenlerde Ki-Kare Testi, Kolmogrov Simirnov Testi,II.BAĞIMLI GRUPLAR (ÖN TEST-SON TEST) (GRUP AYNI); Bağımlı Gruplarda Ki-Kare Testi, Bağımlı Gruplarda İki Yüzde Arasındaki Farkın Önemlilik Testi,80
ÖLÇÜMLE EDİNİLEN VERİLERDE İSTATİSTİKSEL ANALİZLER(BAĞIMSIZ GRUPLAR-FARKLI GRUPLAR)A.Normal Dağılım Gösteren(Simetrik)(30 Kişiden Fazla); İki Ortalama Arasındaki Farkın Önemlilik Testi (t-Testi) (2 Grup), (Normal Dağılım Gösteren/30 Kişiden Fazla), Varyans Analizi (Tek Yönlü/İki Yönlü) (3 ve Daha Çok Grup), (Normal Dağılım Gösteren/30 Kişiden Fazla),***Tek yönlü VA(Bir Bağımlı Değişkene, Bir Bağımsız Değişkenin yaptığı etki), Örn; Hb-Gebelik Sayısı***İki yönlü VA(Bir Bağımlı Değişkene, İki Bağımsız Değişkenin birlikte yaptıkları etki), Örn; Hb-Gebelik Sayısı-YaşB.Normal Dağılım Göstermeyen(Sağa-Sola Çarpık) (30 Kişiden Az); Mann Whitney U Testi (2 Grup), Kruskal Wallis Varyans Analizi (3 ve Daha Çok Grup),81
SAYIMLA EDİNİLEN VERİLERDE İSTATİSTİKSEL ANALİZLER(BAĞIMSIZ GRUPLAR-FARKLI GRUPLAR)A.İki Grup(2x2= 4 Gözlü Kros Tablo); Ki-Kare (Gözlerdeki Beklenen Frekans 5’ten Küçük Değilse) (2 Grup), Fisher’in Ki-Karesi (Gözlerdeki Beklenen Frekans 5’ten Küçükse) (2 Grup), İki Yüzde Arasındaki Farkın Önemlilik Testi (2 Grup),B.Üç ve Daha Fazla Grup(Çok Gözlü Kros Tablo); Çok Gözlü Düzenlerde Ki-Kare Testi, Kolmogrov Simirnov Testi, 82
VARYANS ANALİZİNDE GRUPLAR ARASI FARKLILIĞIN BULUNMASI HALİNDE FARKIN KAYNAKLANDIĞI GRUBUN BELİRLENMESİ 1. En Küçük Önemli Fark Yöntemi(EKÖF); Bazı istatistikçiler bu testi yeterince güvenli bulmamaktadır(Bazı düzeneklerde fark olduğu halde farksız, fark olmadığı halde fark gösterdiğinden).2. Tukey Yöntemi(Tukey’s HSD Testi=Tukey’s Honestly Significant Difference); İkili karşılaştırmalar için güvenle kullanılır, daha çok gruplardaki kişi sayısı eşit olduğunda önerilir. 3. Dunnett Yöntemi; Tüm grupları 2’şer 2’şer karşılaştırmak değil de, her bir grubu yalnızca kontrol grubu ile karşılaştırmayı amaçlar. Örneğin; 3 gruba ilaç, 1 gruba placebo verildiğini varsayalım. Tüm grupları birbiri ile değil de, her bir grubu yalnızca placebo grubu ile karşılaştırma yaparak fark ortaya konulabilir.4. Duncan Yöntemi,5. Student Newman-Keuls Yöntemi,6. Scheffe Yöntemi,83
7.HIZ VE ORAN KAVRAMI84
HIZ MI? ORAN MI? Yapılan bir araştırmada kadınların % 13’ünün sigara içtiği belirlenmiştir. Bu oran, erkekler arasında %42’dir. Bebek Ölüm Oranı, Türkiye’de %0 6,9; Yunanistan’da %0 4,3’dür. Anne Ölüm Oranı, Doğu Marmara Bölgesi’nde yüzbinde 8,7; Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde ise yüzbinde 19,2’dir. 85
HIZ VE ORAN TANIMI HIZ (RATE): Bir değişken ya da olayın bütün içindeki yeridir. Olayın görülme sıklığını belirtir, Bir değişken ya da olayın bir grup ya da toplumu oluşturan tüm kişi sayısına(genel toplam) bölünmesi ve bir kat sayı(100, 1000 vb.) ile çarpılmasıyla elde edilir, ORAN (RATIO): Bir bütün içindeki iki farklı değişken ya da olaydan birinin başına düşen, diğer değişken ya da olayın durumunu belirtir. Bir bütün içindeki iki farklı değişken ya da olayın birbirine bölünmesi ve bir kat sayı(100; 1000 vb.) ile çarpılmasıyla elde edilir. İki sayının birbirine olan nispi büyüklüğünü gösteren bir değerdir.86
HIZ VE ORAN ARASINDAKİ FARK87Hız= a/N(a+b) x k(100;1000)Oran= a / b x k(100;1000) a=Olay,hasta sayısı, b=Sağlam kişi sayısı, N(a+b)=Bütün birey sayısı(hasta+sağlam) k=Kat sayı(100;1000)
HIZ VE ORAN HESAPLAMASI (ÖRNEK)1200 kişilik bir köyde,400 kişi domuz gribine yakalanmıştır.Bu köyde hastalık hızı ve oranı nedir? Hız= a/N(a+b) x k(100)=400/1200X100=%33.3 (Köy halkının %33.3’ü domuz gribine yakalanmıştır.) Oran= a / b x k(100;1000)=400/800X100=%50 (Yüz sağlam kişiye 50 domuz gribine yakalanmış hasta denk gelmektedir.)88
ORAN VE HIZLAR89Oranlar;1.Genel Cinsiyet Oranı,2.Yaşa Özel Cinsiyet Oranı,3.Doğumdaki Cinsiyet Oranı,4.Toplam Bağımlılık Oranı,5.Genç Bağımlılık Oranı,6.Yaşlı Bağımlılık Oranı,7.Kadın Çocuk Oranı,Hızlar;1.Mortalite (ölüm) Hızları,2.Fertilite (Doğurganlık) Hızları,3.Morbidite (Hastalık) Hızları,
HIZLAR90Mortalite (Ölüm) Hızları;1. Kaba Ölüm Hızı(KÖH),2. Yaşa Özel Ölüm Hızı,3. Cinsiyete Özel Ölüm Hızı,4. Nedene Özel Ölüm Hızı,5. Cinse, Yaşa ve Nedene Özel Ölüm Hızı,6. İle Özel Ölüm Hızı,7. Bebek Ölüm Hızı(BÖH),8. Neonatal Bebek Ölüm Hızı,9. Erken Neonatal Bebek Ölüm Hızı,10. Geç Neonatal Bebek Ölüm Hızı,11. Post Neonatal Bebek Ölüm Hızı,12. Perinatal Ölüm Hızı,13. Anne Ölüm Hızı,14. Yaşa Özel Orantılı Ölüm Hızı(0-4 Yaş),15. Yaşa Özel Orantılı Ölüm Hızı(50 Yaş ve Üzeri),16. Nedene Özel Orantılı Ölüm Hızı,17. Fatalite(Letalite) Hızı,Fertilite (Doğurganlık) Hızları;1. Kaba Doğum Hızı,2. Genel Doğurganlık Hızı,3. Evli Kadınların Özel Doğurganlık Hızı,4. Yaşa Özel Doğurganlık Hızı,5. Toplam Doğurganlık Hızı,Morbidite (Hastalık) Hızları;1. Prevalans Hızı,2. İnsidans Hızı,
MORBİDİTE (HASTALIK) HIZLARIa.Prevalans Hızı: Toplumda belli bir süre içerisinde, bir hastalığa ilişkin eski ve yeni tüm vakaların sıklığı, Prevalans Hızı(Hastalık/Vaka), Prevalans Hızı(Hasta/Kişi),b.İnsidans Hızı: Toplumda belli bir süre içerisinde bir hastalığa ilişkin yalnızca yeni vakaların sıklığı, İnsidans Hızı(Hastalık/Vaka), İnsidans Hızı(Hasta/Kişi),Hastalık/Vaka: Bir kişinin birkaç kez geçirebileceği hastalıklar (Grip, İshal, vb.), Hasta/Kişi: Bir kişinin bir kez yakalanıp, genellikle uzun süre ya da ömür boyu sürdüğü hastalıklar (Diyabet, Kanser, vb.),91
DEĞERLENDİRME SORULARI1. “Ölçme” ve “Değerlendirme” nin tanımını yapınız.2. “Anket” ve “Ölçek” in tanımını yapınız. İkisi arasında en önemli farkı belirtiniz.3. Bir anket araştırmasının aşamalarını yazınız ve kısaca açıklayınız.4. Anket uygulama tekniklerini yazınız ve kısaca açıklayınız.5. Bir ölçeğin geçerlik ve güvenirliği konusunda fikir veren ve yaygın olarak kullanılan istatistiksel tekniğin adı nedir? Kısaca açıklayınız.6. Faktör analizi ne amaçla yapılır? Gruptaki en az kişi sayısı neye göre belirlenir?7. Anket-ölçek araştırmalarında veri aracında yer alan yönergenin önemi nedir? Hangi bilgiler yer almalıdır?8. Anket-ölçek araştırmalarında ön uygulamanın önemi nedir? Ön uygulamada dikkat edilecek en önemli husus nedir?9. Genel olarak anketlerde kullanılan soru türlerini yazınız, bir konu çerçevesinde birer örnek veriniz.10. Anket sorularında bulunması gereken özellikler nelerdir? En önemli beşini yazınız.11. Anket formu düzenlenirken göz önünde bulundurulması gereken hususlar nelerdir? En önemli beşini yazınız.12. Anket uygulama teknikleri/türleri nelerdir? Adlarını yazınız.13. «Yüz Yüze», «Gözlem Altında» ve «Mektupla Anket Uygulama» nın iyi ve sakıncalı yanlarını yazınız.92
DEĞERLENDİRME SORULARI14.Kaç tür ölçek vardır? Adlarını yazınız, en duyarlı ve en duyarsız ölçek türünü ve özelliklerini yazınız.15. Bir ölçek geliştirmede yapılacak işleri sırasıyla yazınız.16. Bir ölçek geliştirme sürecinde ele alınması gereken geçerlik türleri nelerdir? Adlarını yazarak bir-iki cümle ile açıklayınız.17.Parametrik önemlilik testlerinin adlarını yazınız.18. Non-parametrik önemlilik testlerinin adlarını yazınız.19. Araştırmalarda kaç tür hipotez vardır? Kısaca açıklayınız.20. Önemlilik test seçiminde göz önünde bulundurulması gereken kriterler nelerdir? Adlarını yazınız.21. Normal dağılımı tanımlayınız, 22. Normal olmayan (sağa çarpık, sola çarpık) dağılımın en önemli birkaç özelliğini belirtiniz.23. “Hız” ve “Oran” kavramlarını tanımlayınız. Aralarındaki en önemli farkı belirtiniz.24. “Prevalans ve “İnsidans” kavramlarını açıklayınız. Aralarındaki en önemli farkı belirtiniz.25. “Vaka Prevalansı” ile “Kişi Prevalansı” arasında ne fark vardır? Vaka ve kişi prevalansları hangi hastalıklarda hesaplanabilir? İkişer hastalık adı yazınız.93
KAYNAKLARARSEVEN AD (2001). Alan Araştırma Yöntemi, İlkeler, Teknikler, Örnekler. 2. Bs. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (2015). Tez Yazım Klavuzu (06.07.2015 tarihli Yönetim Kurulu Kararı) http://sagbilens.ankara.edu.tr/AYDIN BZ (2007). Faktör Analizi Yardımıyla Performans Boyutlarının Ortaya Konulması. 8. Türkiye Ekonometri ve İstatistik Kongresi, 24-25 Mayıs. 2007. İnönü Üniversitesi, Malatya.BAILEY K (1987). Methods of Social Research. 3rd edition. New York: The Free Press. London Collier Macmillan Publishers.BALCI A (2004). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler. 4. Bs. Ankara: Pegem Yayıncılık. BÜYÜKÖZTÜRK Ş (2004). Veri Analizi El Kitabı. 4.bs. Ankara: Pagem A Yayıncılık.CRONBACH LJ (1951). Coefficient alpha and the internal structure of tests. Psychometrica.16, 297-334.GORDIS L (2009). Epidemiology. 4.Ed. Philadelphia: Saunders-Elsevier.GREENBERG RS, DANIELS SR, FLANDERS WD, et all., (1996). Medical Epidemiology. USA: Appleton&Lange.HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ NÜFUS ETÜTLERİ ENSTİTÜSÜ (2009). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008. Ankara:Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi., Yayın No:NEE-HÜ.09.01.ISBN 978-975-491-274-6HARDON H, BOONMONGKON P, STREEFLAND P, et all., (2001). Applied Health Research Manual: Antropology of Health and Health Care. 3. Ed. Amsterdam: Het Spinhuis Publishers, The Netherlands.KARASAR N (2001). Araştırmalarda Rapor Hazırlama. 11. Bs. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.KARASAR N (2002). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Kavramlar, İlkeler, Teknikler. 11. Bs. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 94
KAYNAKLARLAWSHE CH (1975). A quantitative approach to content validity.” Personel Psychology, 28, 563–575.MILLAN J, SCHUMACHER S (1984). Research in Education. A Conceptual Introduction. Boston and Toronto: Little Brown and Company.ÖNDER ÖR (2004). Epidemiyoloji. KPSS-SB Sağlık Bilimleri (Edit: Kenan Okan), 2. Bs. Ankara: Selim Kitabevi.ÖNDER ÖR (2004). İstatistik ve Biyoistatistik. KPSS-SB Sağlık Bilimleri (Edit: Kenan Okan), 2. Bs. Ankara: Selim Kitabevi.ÖZÇELİK DA (1989). Test Hazırlama Kılavuzu. Ankara: ÖSYM Eğitim Yayınları 5.ÖZDAMAR K (2003). Modern Bilimsel Araştırma Yöntemleri. 1. Bs. Yayın no: 5, Eskişehir: Kaan Kitabevi.SURH DD (2015). Exploratory or Confirmatory Factor Analysis? University of Northern Colorado. Statistics and Data Analysis. Erişim: [http://www.2.sas.com].Erişim Tarihi: 02 Nisan 2015.SÜMBÜLOĞLU V, SÜMBÜLOĞLU K (2000). Sağlık Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri. Hatiboğlu Yayınları: 47, Kaynak Kitap Dizisi: 11. 3. Bs. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi.SÜMBÜLOĞLU K, SÜMBÜLOĞLU V (2010). Biyoistatistik. Hatiboğlu Yayınları: 47, Kaynak Kitap Dizisi: 11. 3. Bs. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi.SÜMBÜLOĞLU K (1990). Sağlık Alanına Özel İstatistiksel Yöntemler”. Hatiboğlu Yayınları: 59, Yüksek Öğretim Dizisi: 13. 3. bs, Ankara: Hatiboğlu Yayınevi.TEKİN H (1984). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Has-Soy Matbaası.TEZCAN S (1992). Epidemiyoloji Tıbbi Araştırmaların Yöntem Bilimi. Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı Yayın No: 92/1. Ankara: Üçbilek Matbaası.TURGUT MF (1977). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Metotları. Ankara: Nüve Matbaası.TAVŞANCIL E (2010). Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara:Nobel Yayın Dağıtım.TURAN İ (2012). Temel İstatistik. Erişim: [http://www.doguc.com/spssmenu.pd]. Erişim Tarihi: 24. Mart. 2015. YURDUGÜL H (2005). Ölçek Geliştirme Çalışmalarında Kapsam geçerliği İçin Kapsam Geçerlik İndekslerinin Kullanılması. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 28-30. Eylül. 2005, Denizli. 95
BALONDAKİ ADAMAdamın biri balona binmiş ve uçarken yolunu kaybedip bilmediği bir yerde yer yüzüne alçalmaya başlamış, çok yaklaştığı bir sırada aşağıda birini görmüş ve sormuş:- Ben neredeyim? - Balonun içindesiniz, diye yanıtlamış aşağıdaki adam. Balondaki kişi bu cevap üzerine: - Siz bilim adamı mısınız? Diye yeniden sormuş aşağıdakine. - Evet ama, nereden anladınız? - Söylediğiniz çok doğru, ama benim işime yaramadı.***Doğru söz, ama işe yarayan doğru söz.96
MÜDERRİS VE KAYIKÇIİstanbul’daki medreselerden birinin müderrisi (Profesör) Boğaziçi’nde bir kayık kiralayıp gezintiye çıkmış. Kayıkçı kürek çekerek Boğaziçi’ne açılmış , müderris kayıkçıyı küçümseyen yüz ifadesiyle;- «Hey kayıkçı, sen matematik bilir misin?»- «Yok efendim»,- «Aaah, ömrünün 3 yılı gitti»,- «Peki, Feza’dan (Astronomi) anlar mısın?»- «Anlamam efendim»,- «Aaah, ömrünün 5 yılı gitti», diye diye bir çok soru yöneltmiş kayıkçıya. Kayıkçı da ömründen 3 yıl, 5 yıl kaybetmiş, müderrise göre.Derken bir fırtına çıkmış Karadeniz tarafından ve kayık korkunç dalgalarda sallanmaya başlamış.Kayıkçı sormuş bu kez;- «Yüzme bilir misin, efendim?»- «Yok, demiş müderris».- «Aaaaaaah, ömrünün hepsi gitti, efendim. Çünkü birazdan kayık batacak, ben yüzerek çıkacağım sahile, ya sen?»97
BİLGİ VE ÖZDEYİŞLER***Çok bilgili bir kişi, onları insanlarla paylaşmıyorsa, onları insanların yararına kullanmıyorsa, kitap yüklü hayvandan pek farklı değildir (MEVLANA),***İnsan ne kadar bilgili olursa olsun, onu taşıyacak erdemi yoksa, onu her an yitirebilir (KONFİÇYUS), ***Bilime hizmet et, bilimin hizmetkarı ol (Prof. Dr. Zafer KARAER) 98
BİLGİ VE ÖZDEYİŞLER“Dünyada her şey için, medeniyet için, hayat için, başarı için en hakiki mürşit bilimdir, fendir” (MUSTAFA KEMAL ATATÜRK)99
TEŞEKKÜRLER(BİLGİ-SEVGİ ÇİÇEK)100
Araştırmalarda İfadeye(beyana) Dayalı Veri Toplama Araçları (anket Ve Ölçekler) İstatistiksel Değerlendirmeler
Yazar :
Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER
Yıl : 2014
Anahtar Kelimeler
Daha fazla görüntüle