Sıra | DOSYA ADI | Format | Bağlantı |
---|---|---|---|
01. | Kültür Odaklı Çeviri Eylemi | pptx | Sunumu İndir |
Transkript
KÜLTÜR ODAKLI ÇEVIRI EYLEMI SAKARYA ÜNİVERSİTESİ ÖĞR. ÜYESİ. DR. ÇEVİRİBİLİM BÖLÜMÜ MUHAMMED ZAHİT CAN ÖĞRETİM ÜYESİ
IÇINDEKILER • Bölüm I: Isındırma 3-10 • Bölüm II: Kavram Tanımlaması 11-23 • Bölüm III: Çeviri Eyleminin Akışı 24-33 • Bölüm IV: Çeviri Amaçlı Metin Çözümleme 33-38 • Bölüm V: Metin Türleri ve Metin Tipleri 39-45 • Bölüm VI: Çeviriye Yardımcı Araçlar 46-56 • Bölüm VII: Sözlü Çeviri Eylemi 57-62 • Bölüm VIII: Çeviri ve Yabancı Dil Eğitimi 63-71
BÖLÜM I: ISINDIRMA
ISINDIRMA: ÇEVIRI NASIL YAPILIR? 1. Soru: Çeviri nasıl yapılır? 2. Cevap: Bunun ideal formülü yok. Çeviri çok değişkenli bir süreç; içerisinde insanların, süreçlerin, farklı grupların ve bağlamların rol aldığı.. 3. «Bu bakımdan çeviri için ideal bir formül yoktur; ancak ideal formüle, yani mükemmelliğe yönelik yaklaşımlar vardır» (Hans J. Vermeer). 4. Diller de ayrıca insan mamulüdür ve henüz yeteri kadar ne araştırılmış, ne de sınırsız araştırılabilir durumdalar.
ISINDIRMA: ÇEVIRMEN KIMDIR? 1. Çevirmen Kimdir? 2. Farklı diller arasında aracılık yapan kimselerdir. 3. Mütercim: yazılı metinleri aktarana 4. Tercüman: sözlü metinleri aktarana 1. Günümüzde hepsine Çevirmen denilmektedir
ISINDIRMA: KÜLTÜR VE ILETIŞIM İLİŞKİSİ NEDİR? Örnek: Ali’nin iletişimi genel olarak 3 durumdan etkilenir: 1. Ali’nin genel olarak içinde yer aldığı toplum tarafından (örneğin 70’li yılların Türkiye'si, siyasi çalkantı sağ-sol vs.) 2. Ali’nin zaman içinde bulunduğu fiili koşullar (örneğin sınav dönemi, askerlik) 3. Ali’nin belli biraz zaman içindeki içsel durumu, yani ruhsal-duygusal yapısı (anlık moral bozukluğu) 1. Aslına bakılırsa her durum kültürle de ilintilidir ancak birinci durum içinde bulunulan en kapsamlı haliyle kültürün iletişime etki etmesin konusunda kapsayıcı bir örnektir. Kültür ile kasıt, «bir toplumun ya da bireyin davranışlarını yönlendiren normlar, uzlaşımlar ve kanılardır (değer hükümlerinin bütünü). 1. Para-Kültür 2. Dia-Kültür 3. İdio-Kültür
ISINDIRMA: KÜLTÜRLERARASI I LET IŞ IM OLARAK ÇEV IR I NASIL OLUR? 1. çeviri bir iletişim eylemidir 2. çeviri farklı kültürlerle iletişimdir. 3. O halde çeviri kültürlerarası bir iletişim eylemidir.
ISINDIRMA: METIN (TEXT) NEDIR? 1. Bir metin, sözcük ve cümlelerden daha fazlasıdır. 2. Metin bir eylemin ürünüdür. 1. (Eylem: amaçlı iletişim hareketi; değişiklik doğurabilen etkileyici davranış) 3. Metinler illa yazılı halde olmak zorunda değildir. 1. Örneğin yeterince kızgın bakan birinin bakışları da bir metindir. 4. Kızgın bakış da amaçlı bir iletişim biçimi olabilir.
ISINDIRMA: ÇEVIRI VE AMAÇ 1. Eylem > İletişim > Çeviri 1. Eylem belirli bir amaca dayanır 2. İletişim ise eylemin özel bir türü 3. Çeviri de iletişimin özel bir türü 4. Buradan hareketle çeviri amaç odaklıdır 2. Eylemin temel özelliklerinden birisi daima belli bir hedefe yönelik olmasıdır. Bir eylem her durumda hedefe varmak için yapılır. 3. O halde çeviri de eylemin altında konumlandığına göre bir amaca yöneliktir. Bu amaç için (Vermeer) Skopos yani amaç/hedef der. 4. Örneğin: Ali, Kemal ve Tahir şiir çevirir. Birisi edebiyat sınavı için, birisi bir yayın evi için diğeri de kendi zevki doğrultusunda haz aldığından bu eylemleri yapar. 5. Ortaya çıkacak 3 ürün de farklı olacaktır, 3’ünün de amacı farklıdır. 6. O halde çeviri amacı (skopos) ürünü belirler.
ISINDIRMA: ÇEVIRMEN EDINÇLERI NELERDIR? 1. Çeviri Edinci 2. Dil Edinci 3. Kültür Edinci 4. Uzmanlık Alan Edinci 5. Araştırma Edinci
BÖLÜM II: KAVRAM TANIMLAMASI
KAVRAM TANIMLAMASI: 1. Çeviribilim Açısından Kültür Kavramı: 1. Kültür kavramıyla bir toplumun 1. Konvansiyonları 2. Normları 3. Değer-ölçütleri sayesinde tipik olarak tüm 4. düşünme, 5. hissetme ve 6. eylemde 7. bulunma şekillerini kast ediyoruz. KÜLTÜR
KAVRAM TANIMLAMASI: • Metin, tematik ve/veya işlevsel odaklı, bağdaşık kompleks bir bütündür; • Dilsel ya da dilsel olmayan işaretlerden oluşan • Erek kitle için iletişimsel bir işlevi olan • İçeriksel ve işlevsel bir bütünlük içinde bulunandır • Bu tanımlamada dil-dışı etmenler de metin içerisine dahil edilmektedir. Yani bir piktogram, resim, katalog ve liste gibi ögeler de metindir ve çevirmen tarafından dikkate alınmalıdır. METİN
KAVRAM TANIMLAMASI: • Yazar (metin üreticisi), • Belirli bir fikir doğrultusunda • Belirli bir niyetle • Belirli bir işleve sahip olduğunu düşündüğü ve • Alıcılarının anlayacağını düşündüğü bir mesaj üreten kişidir. Çeviri tüm bunlardan bağımsızdır. Ancak bazen doğrudan çevrilmek üzere kaynak dilde metin üretilebilir. Yazar
KAVRAM TANIMLAMASI: • İşveren; • çeviri eylemine neden olan • erek metnin (yeni) işlevini belirleyen kişidir. Çevirmen, işverenin erek metne yüklediği işlev doğrultusunda çeviri yapar. İşveren
KAVRAM TANIMLAMASI: • Çevirinin İş-Emri; • Erek metnin işlevinin belirlenmesini • Çeviri ürünün hangi zamanda ve nasıl bir formatta teslim edilmesini içerir. Profesyonel çevirmen iş emrine önem verir. Örneğin bir yayınevi işveren ise onun kriterlerini dikkat alır. Çevirinin İş-Emri
KAVRAM TANIMLAMASI: • Alıcı; • metni alan, yani okuyan ya da dinleyen • metin hakkında önbilgisi ve beklentisi bulunan kimsedir. Çevirmen bu kitleyi dikkate almalıdır. Çevirmen, bir kültürü ne kadar biliyor ve tanıyorsa o denli erek kitlesine uygun çeviri gerçekleştirecektir. Alıcı
KAVRAM TANIMLAMASI: 1. Çevirmen; 1. önce kaynak metin alıcısıdır. 2. erek metin üreticisi/yazarıdır aynı zamanda 3. iki kültürlü uzmandır 4. gerektiğinde kararlarında/eyleminde özgürdür 5. diğer taraftan sorumludur 6. Bu yüzden keyfi kararları olmamalı (gerekçelendirilebilirlik) Çevirmen
KAVRAM TANIMLAMASI: • Kaynak Metin 4 Biçimde Olabilir; 1. KM hedef kitlesi erek kültürdeki hedef kitleyle özdeştir. 1. Örnek: Tıp metninin kaynak ve erek kültürde de doktorlara yönelik olma durumu 2. KM kaynak kültürdeki hedef-kitleye özel üretilmiş (vs. uluslararasılaştırma) 1. Örnek: Siyasi mizah metinleri 3. KM birincil olarak kaynak kültürdeki hedef-kite odaklı, ancak erek kitle için de uygun olabilir 1. Örnek: Haber metinleri 4. Özellikle erek kültürdeki hedef kitle için üretilmiş 1. Örnek: bazı reklam metinleri Kaynak Metin
KAVRAM TANIMLAMASI: 1. Erek Metin, kaynak metnin yeni bir dilde yeniden oluşturulmuş halidir. 1. Erek kitlenin beklentilerine uygun hale getirilir 2. Erek Metin erek kültür içerisinde işlev görür 3. Dolayısıyla erek kültürün metin geleneklerine de uygun hale getirilir 1. Soru: Çeviride, kaynak metin Biçim, İçerik, Etki ve İşlev kaynakla aynı kalmak zorunda mı? 2. Cevap: Hayır, prensip olarak erek metin artık erek metin normlarına uygun olarak oluşturulur. 3. Önemli olan: yapılan değişiklikler makul olarak açıklanabilmelidir. Erek Metin
KAVRAM TANIMLAMASI: • Metin İşlevi, • metin üreticisinin niyetine bağlıdır • Ancak erek kitle tarafından bu işlev belirlenir • Her metnin belirli-benzer bir şablonu bulunur ve erek kitle bu şablon ile metni okur. • Örnek: Tıbbi bir tahlil sonucundan mizah beklenmez. • İşveren metinin işlevi konusunda değişiklik talep edebilir • Örnek: Bir edebiyat metnin siyasi propagandaya dönüşmesini isteyebilir. Metin İşlevi
KAVRAM TANIMLAMASI: • Sadakat, çevirmenin çeviri esnasında kaynak metne, yazara, erek metne, erek kitleye ya da işverene yaptığı iş kapsamında ve çeviriye etki eden bağlılık duygusudur. • Sanılan: Çevirmenin yazara sadık olduğudur. Ancak birden fazla sadakat vardır çeviri işinde: • İşverenin niyetine uygun davranmalıdır • Erek kitlenin beklentisine uygun davranmalıdır Diğer taraftan • Kaynak metin yazarına da sadık kalınmalıdır. Çünkü kaynak metin üreticisi kendi metnin de tanınabilir olmasını bekler. • Kaynak metin mutlaklaştırılırsa, erek metin anlaşılmayabilir ve işlev göremez. • Denge • Çevirmenin kendine, mesleğine sadakati de önemlidir Sadakat
KAVRAM TANIMLAMASI: • Çeviri Koşulları, bir çevirinin nasıl olacağına etki eden etmenlerdir. • Kaynak metnin var olma biçimi • Örnek: Metin okunaklı mı? Ses kaydı var mı? İşitilir düzeyde mi? Yazara ulaşılabiliniyor mu? • Çeviri için yeteri kadar zamanın olması • Örnek: Günde 3 sayfa mı 50 sayfa mı çevrilecek • Çeviriye yardımcı araçların bulunup bulunmaması • Çeviri metninden istenilen/beklenen biçim var mı? Çeviri Koşulları
BÖLÜM III: ÇEVİRİ EYLEMİNİN AKIŞI
ÇEVIRI EYLEMININ AKIŞI 1. Çeviri Eyleminin Akışı ileri geri diye tarif edilebilir. Ancak süreçleri açıklamak açısından iki safhada ele almada yarar var: 1. Alma (Algılama) ve Verme (Üretme) Süreci: 1. Kaynak Metin ve İş Emri İşverenden teslim alınır. ----------------------------------------- 2. Kaynak metin okunur, hatalar düzeltilir 1. BDÇ araçları tanımaz hata varsa 3. KM analiz edilir ve araştırılır ----------------------------------------- 4. Erek Metin sentezlenir 5. EM düzeltilir 6. EM hazır edilip işverene teslim edilir
ÇEVIRI EYLEMININ AKIŞI • Çevirmen, Kaynak Metin ve İş Emrini aldıktan sonra işe koyulur: • İş Emrinden hareketle metni genelden özele doğru analiz etmeye başlar ve çevirisi için Makro ve Mikro Stratejiler geliştirir. • Edebiyat Metinlerinde Heyecanı Öldürmeme Yöntemine göre toptan okumama • Makro Strateji olarak: • Metnin neresi nasıl çevrilecek • Hangi kaynaklara başvurulacak • Sorun varsa hangi konuda ek bilgi alınacak vb. • Mikro Strateji olarak: • Çeviri esnasında karşılaşılacağı öngörülen sorunlara • Örneğin: Devrik cümle yapısının nasıl aktarılacağı konusunda ya da Erkek/Kadın formunda yazılanlar için strateji belirlenir • Daha yerel/lokal sorunlara odaklanılır. Makro ve Mikro Stratejiler
ÇEVIRI EYLEMININ AKIŞI 1. Çevirmenin metni algılama süreci sadece kelimeleri, cümleleri anlamaktan ibaret değildir. Tüm metni bir bütün olarak kendi kültürel bağlamı ve iletişimsel durumuyla beraber değerlendirebilmelidir. 2. Çevirmen bir metni okuduğunda zihninde var olan bilgilerle henüz KM’den elde ettiği bilgiler etkileşime girer ve bu sayede yorumlama gerçekleşir, yeni bilgi ortaya çıkar. 3. Çevirmenin zihninde kendi tecrübelerinden kaynaklı bilgiler bulunur. Yeni elde edilen bilgi (imput) bu bilgilerle etkileşime girer ve buradan anlama ortaya çıkar. 4. Dolayısıyla her anlama süreci bireyseldir. Alma (Algılama) Süreci
ÇEVIRI EYLEMININ AKIŞI • Çevirmen kaynak metni okuduğunda refleks olarak aklına erek dilin sözcükleri, cümle kalıpları gelebilir. • Refleksiyon süreci (bilinçli anlama/düşünme) için aşağıdaki hususlar oluşmalıdır: • 1. Öncelikle kelimeler ve bunların kendi aralarındaki bağlantılar tanıyorsa (Cümle, Metin Segmentleri, Toplam Metin). • 2. Bu bilgileri de dil-dışı gerçeklikle ilişkilendiriliyorsa. • 3. Çevirmen her bilgiyi bilmiyor, kendisince iletişim durumuna bağlı olan bilgileri seçip diğerlerini ihmal ederek yorumlama yapabiliyorsa çeviri gerçekleşir.. Anlama Süreçleri
ÇEVIRI EYLEMININ AKIŞI 1. Çevirmen bir taraftan KM’de bulunan bilgilerden daha azını anlıyor, diğer taraftan da daha fazlasını EM yerleştirebiliyor 1. çünkü çeviri görevi bağlamında bu ilave bilgilerin gerekli olduğunu düşünebiliyordur. 2. Çeviri esnasında anlama süreci bu kadar öznel olduğu için kendine yönelik eleştirel bir tavır önemlidir. Anlama Süreci
EREK METNIN ÜRETILMESI 1. İşlevsellik mi Eşdeğerlilik mi? 1. Eşdeğerlilik eski paradigma 2. İşlevsellik yeni paradigma 3. İşlevsel paradigma kapsamında erek kültür odaklı çeviri yapılmaktadır. • 1. Öncelikle Ham çeviri • 2. Sonrasında Düzeltme (bkz. Çeviri süreci)
ÜRETILEN METNIN KONTROL EDILMESI VE SON-BIÇIMLEYICI Hangi Açıdan Kontrol Edilmelidir? 1. Kohärenz: Tutarlılık, metnin yapısal olarak nasıl konuşma ya da yazı ile ilişkili olduğunu, mantıksal bir uyumunu işaret eder. Anlamsal Tutarlılık 2. Kohäsion: Uyum veya metinsel uyum, sözlü/yazılı bir metnin biçimsel, dilbilgisel bütünlüğünü ifade eder. 1. Son-Biçimleyici burada işlevsel 3. Üslupsal kontrol 1. Sözcük tercihi 2. Örnek: Bilimsel Metin geleneği: Edilgen 4. Zaman Kullanımları kontrol 1. Geçmiş zamanın farklı türlerinin aynı paragrafta kullanılması 5. Thema / Rhema yapısını kontrol 1. Bilinen/ yeni Bilgi sıralaması doğru mu? 6. Interferenz (Karışım) 1. Kaynak metinin sözcük, üslupsal, dilbilgisel yapılarından erek metne uygun olmayan bir sızma var mı? 7. Yazım ve Noktalama Kurallarının Kontrolleri 1. Son-Biçimleyici burada da işlevsel
ARA - BÖLÜM IV: ÇEVIRI AMAÇLI METIN ÇÖZÜMLEME
BIRINCI BASAMAK Metin İçi Etmenleri Tespit İçin 1. Metni anlıyorum muyum? 2. Metin, ifadeleriyle ve yapısıyla nasıl bir etkiye sahip hedef kitle üstünde ve bende? 3. Kim için bu metin yazıldı? 4. İletişimsel işlevi nedir? 5. Metin nasıl bölümlenmiştir? 6. Eğer yabancı dilde olmasaydı bu haliyle anlaşılabilir miydi bu metin erek hedef kitle tarafından? 7. Metin temel olarak Çeviri İş Emrine uygun mu bu haliyle. 8. Yoksa İş Emrine uygun olması için içeriksel ya da biçimsel değişiklikler gerekli mi? 9. Çeviriyi; iş-emri, terminolojisi ve araştırma imkanları kapsamında düşündüğümde bir iş olarak alabilir miyim? Alabilirsem hangi şartlarda? Alamazsam neden? Metin Analizi
İKİNCİ BASAMAK Metin Dışı Etmenleri Tespit İçin 1. Kim aktarıyor… 2. Neden 3. Kime 4. Hangi Medya ile 5. Nerede 6. Ne zaman 7. Niçin bir metin. Metin Analizi
IKINCI BASAMAK AÇIKLAMASI 1. Kim: Yazar, İşveren hakkında bilg. 2. Neden: Niyeti hakkında bilg. 3. Kime: Erek kitle hakkında bilg. 4. Hangi Medya ile: Medya organı hakkında bilg. 5. Nerede: Bağlamı anlamaya yardım eder 6. Ne zaman: Yine bağlam odaklı bilg. 7. Niçin: Çevirinin yapılmasının gerekçesi bilg. Bu sorulardan hareketle çevirinin makro stratejisi ortaya çıkacaktır. Metin Analizi
ÜÇÜNCÜ BASAMAK Metin İçi Faktörleri Belirlemek İçin 1. Ne hakkında söylüyor metin? 2. Ne (ne söylemiyor) 3. Hangi sırada 4. Hangi dil-dışı araçlarla 5. Hangi kelimelerle 6. Hangi cümlelerde 7. Hangi tonda Metin Analizi
ÜÇÜNCÜ BASAMAK AÇIKLAMASI 1. Ne hakkında: Metnin konusunu öğreniyoruz. 2. Ne ve (ne söylemiyor): İçeriğini öğreniyoruz. 3. Hangi sırada: Bilginin genel makro yapısını öğreniyoruz. 4. Hangi dil-dışı araçlarla: renkler, tipografik şekiller, resimler hk. bilgi 5. Hangi kelimelerle: Kelime karakteristiğini ortaya koyuyor. 6. Hangi cümlelerde: Cümle yapılarını netleştiriyor 7. Hangi tonda? Vurgu, tonlama anlamı değiştirebilir. Metin Analizi
BÖLÜM V: METİN TÜRLERİ VE TİPLERİ
METİN TÜRLERİ (SINIFLARI) • a) Genel Metin Türleri (Sınıfları): Mektup, Hikaye, Sözleşme vb. Hemen her yazılı kültürde bulunabilecek metinler. • b) Belirli Dillere Ait Metin Türleri (Sınıfları): Türk-Fars Gazelleri. Her kültürde bulunmaz. • c) Tek Bir Dile Ait Metin Türleri (Sınıfları): Japon No-Oyınları. Nerdeyse başka bir kültürün kullanmadığı metinler. • a) hemen her kültürde bulunduğundan kolaylıkla çevrilebilir ancak farklı geleneği bulunabilir, buna dikkat edilmeli • b) kendi kültürleri arasında daha kolay çevrilir • c) başka dile çevrilse de aynı işleve sahip olmaz
METIN TIPLERI 1. Metin Tipleri, özellikleri bir birine benzeyen metin türlerinin sınıflandırılmasıdır. 2. Elbette arı bir metinden bahsetmek güçtür, ancak metnin belirli bir karakteri daha ağır basıyorsa o zaman metni ilgili kategoride tanımlamak mümkündür.
METIN TIPLERI 1. a) Bilgilendirici Metinler: Çeviride İçerik korunur. 1. Bu metin tiplerine öncelikli olarak bilgi veren metinler girer. 2. Bilgi verme biçimi ise metne göre değişebilir: 3. Bildirme İşlevli: Bir toplantının tarihini, akışını gösteren oturum günlükleri 4. Tanımlayıcı İşlevli: Bir ürünün özelliklerini, etkilerini tarif eden açıklamalar. 5. Öğretme İşlevli: Bir ürünün kullanımını açıklayan, kullanım talimatları. 6. Açıklayıcı İşlevli: Mahkeme kararı; hakimin kararının gerekçeli açıklandığı. 7. Bildirim İşlevli: Satın alma işlemini bildiren sözleşme metni. Erek metnin öncelikli olarak bilgilendirici bir işlevi varsa, çevirmen öncelikle NE söylendiğine odaklanmaktadır. Bu durumda üslupsal yönler veya kaynak metnin biçimi ikincil öneme sahiptir. 1. Bilgilendirici Metinler
METIN TIPLERI 1. Etkileyici metinler öncelikle bilgili sunuma değil, sanatsal olarak tasarlanmış içeriklerin iletilmesine hizmet eder. Bu metinler yazarın bireysel iletişim ve tasarım iradesini içermektedir. 1. Anlatımcılık, duyguların ifadelerini, öznel tutumları ve değerleri, istekleri ve benzerlerini içerir. 2. Etkileyici işlev ayrıca birkaç alt gruba sahiptir: 3. Anlatım İşlevli: Bir yazarın öznel, kişisel bir bakış açısıyla bir süreci, olayı vb. aktardığı romanlar. 4. Şiirsel İşlevli: Sanatsal-dilbilimsel tasarım araçlarının kullanıldığı şiirler. 5. Değerlendirme İşlevli: Siyasi bir olayın değerlendirildiği gazete yorumu. 6. İstek İşlevli: Öznel bir af talebi. 7. Duygu İşlevli: Küfürler, ünlemler, alkışlar vb. Hedef metnin öncelikle ifade işlevini yerine getirmesi amaçlanıyorsa, tercüman öncelikle bir şeylerin NASIL söylendiğine rehberlik eder, yani hangi dilsel tasarımla bir mesaj iletildiğine dikkat eder. 1I. Anlatımsalcı /Etkileyici Metinler
METIN TIPLERI 1. Bu, muhatap üzerinde belirli bir etkiye sahip olan metinlerle ilgilidir, bir eyleme yönelticidir bu gibi metinler. 2. İşlev, metne bağlı olarak değişebilir: 3. İkna Etme İşlevli: vatandaşları belirli bir partiye oy vermeye ikna etmek isteyen siyasi propaganda metinleri. 4. Yönerge İşlevi: Karayolu kullanıcılarının davranışlarını düzenlemeye yönelik yasak işaretleri 5. Öneri İşlevli: Muhataplara belirli bir davranış öneren rehberler. 6. Davet İşlevli: Bir etkinliğe davet mektubu. Hedef metnin öncelikli olarak bir çarı/yönlendirme işlevine sahip olması gerekiyorsa, çevirmen, metnin hedef kitleyi HANGİ REAKSIYONUN sevk edeceğine odaklanması ve buna uygun tercihte bulunması gerekir. İstenen davranışın sağlanması için, içeriğin ve / veya formun değiştirilmesi çoğu zaman gereklidir. Örnek: olarak reklam metinleri verilebilir. III. Yönlendirici Metinler
ÇEVIRI EYLEMI AÇISINDAN METINLERIN ÖZELLIKLERI 1. Günlük-Kullanmalık Metinler: 1. Belirli bir standart / Şablon 2. Tekrar ediyor 3. Metin gelenekleri var 4. Umumi 5. Yaratıcılık gerektirmez 6. Kolay anlaşılır 2. Bilimsel-Sanatsal Metinler 1. Yaratıcılık gerektiriyor 2. Az-çok öznellik içerir 3. Bireyseldir 4. Zor anlaşılır 5. Daha az şablonik
BÖLÜM VI: ÇEVIRIYE YARDIMCI ARAÇLAR
ÇEVIRI YAZILIMLARI 1. Çeviri Yönetim Sistemleri (Trados) 1. Bilgisayar Destekli Çeviri Aracıdır 2. 4 Farklı Kaynak Kullanır 3. ProjeÇeviri Yönetim Sistemleri
ÇEVIRI YAZILIMLARI 1. Makine Çevirisi (Maschine Translation) 1. Diğer adı: Otomatik Çeviri 1. İstatistik Bazlı 2. Kural Bazlı 3. Adaptif MT Makine Çevirisi
ÇEVIRI YAZILIMLARI 1. Çeviri Bellekleri (Entegre) (TranslationMemory) 1. Kaynak ve Erek Segmentasyonuyla Kayıt 2. Çeviri Esnasında (KM ve EM) Kayıt 3. Eşleşme DeğerleriÇeviri Bellekleri
ÇEVIRI YAZILIMLARI 1. Terim Bankaları (Entegre) (TermBase) 1. Sözlük Mantığında Çalışır 2. Çeviri Yönetim Sistemleriyle Entegredir 3. Bağımsız Yazılımlısı da var (TermBase) Terim Bankaları
ÇEVIRI YAZILIMLARI 1. Yerelleştirme Yazılımları (Pasollo) 1. Yazılımların kodlarına dokunmaz 2. Sadece dilsel öğeleri çevirmen için bir arayüzde gösterip çevirtir Yerelleştirme Yazılımları
ÇEVIRIYE VE ÇEVIRMENE YARDIMCI YAZILIMLAR 1. Sözcük İşlemciler 1. Metinleri Oluşturmaya İşlemeye, Paylaşmaya ve Kaydetmeye Yarar 2. Word, OpenOffice, GoogleDocs, Metin Belgesi vb. Sözcük İşlemciler
ÇEVIRIYE VE ÇEVIRMENE YARDIMCI YAZILIMLAR 1. Çevirim İçi Doküman Yönetim Sistemleri 1. Depolama 1. Virüs sorunu yok 2. Kaybolma sorunu yok 2. Yönetme 3. Paylaşma 4. Harici Çevirimiçi Harddisk Çevirim İçi Doküman Yönetim Sistemleri
ÇEVIRIYE VE ÇEVIRMENE YARDIMCI YAZILIMLAR 1. Belge Dönüştürücüler 1. PDF – Doc 2. JPG - Doc 3. Doc – PDF 4. Txt-Doc 2. Farklı dosya türlerini dönüştürme Belge Dönüştürücüler
ÇEVIRIYE VE ÇEVIRMENE YARDIMCI YAZILIMLAR 1. Dijital Sözlükler 1. Çevrimiçi (Online) Sözlükler 1. Crowdsourcing 2. Yazılımsal Dijital Sözlükler 1. Kendi içinde farklı sözlükler barındırır 3. Terim Sözlükleri (IATE) 4. Bütünceler / (Koşut Metinler, Arkaplan Metinler) 1. Segment Yapıda 2. Anlam ve Bağlam Dijital Sözlükler
ÇEVIRIYE VE ÇEVIRMENE YARDIMCI YAZILIMLAR 1. Son Biçimleyiciler (Post Editör) 1. Yazım Denetimi 2. Dilbilgisel Denetim 3. Üslup Denetimi Son Biçimleyiciler
BÖLÜM VII: SÖZLÜ ÇEVİRİ EYLEMİ
SÖZLÜ ÇEVİRİ EYLEMİ (TERCÜME) • Sözlü Çeviri; • Kompleks • Planlı • Yaratıcı • Kültürlerarası Dilsel İletişimde • Farklı dilleri konuşanlar arasında • Ardıl ya da Eşzamanlı, • Tek taraflı (Unilateral)/ Çift taraflı (Bilateral) • Zaman baskısı altında • Kısıtlı Düzeltme imkanlarıyla • KM Anlamını aktaran • Sözlü/Yazılı Çeviri Tanımlaması: • a) Çeviri eylemi bittiğinde kaynak metin hala varsa o zaman yazılı çeviriden bahsedebiliriz. • b) Çeviri eylemi bittiğinde kaynak metin artık yoksa o zaman sözlü çeviriden bahsedilebilir.
SÖZLÜ ÇEVIRIYE HAZIRLANMA AŞAMASI • Çeviri yapacağı konularda dilbilgisinin dışında alan bilgisi toplanması lazım. • Bunun için ilgili alanda yayınlar izlenebilir. • İşverenden yer, zaman, program, konu gibi kapsamlı bilgi alınır • Katılımcılar hakkında bilgi alınır • Konuşmacının konuşma metni ya da başlıkları istenebilir • Tüm hazırlıklara rağmen çevirmen her şeyi bilemez. Bu durumda kaynak metne kelimesi kelimesine bağlı kalabilir.
SÖZLÜ ÇEVIRI: TEK DILE DOĞRU • Çoğu zaman bir tek cümlede tam olarak ne denmek istendiği anlaşılmayabiliyor. • Bu durumda belirli bir anlam bütünü oluşunca çeviri yapmak daha işlevsel oluyor. • Çevirmenler göz teması, beden dili ya da mikrofona yaklaşarak konuşmacıyı gerektiğinde bölüp çeviri yapıyor. • Ardıl çeviride toplam süre uzar • Eşzamanlı/Andaş çeviri ise konuşmacıyla beraber biter.
SÖZLÜ ÇEVIRI IÇIN ÖN KOŞULLAR 1. Çevirmenin duyma sorunu olmaması lazım. 2. Eğer bir terimi anlamadıysa bunu konuşmacıya sorabilir. 3. Ancak konuşma bölümünden çıkarım yapabilirse o zaman sormasına gerek yok. 4. Tam anlamıyla çeviri yapabilmek için hem dile hem de konuya hakim olmak gerekir.
10 ADIMDA SÖZLÜ ÇEVIRISINDE EREK METIN ÜRETIMI 1. Çevirmen zihninde kaydettiği kaynak metnin erek dildeki karşılığını anlama göre ya da kelimesi kelimesine çevirir. (transkodieren) 2. Konuşmacının metnini daha kısa, özet ve hedef kitle için anlaşılır şekilde geri verir. (parapharisieren) 3. Lüzumsuz olanı atar (komprimieren) 4. Gerekli olanı öne çıkarır (fokusieren) 5. Konuşmacı tarafından üstü kapalı verileni dile döker (expandieren) 6. Önemli noktaları aktarır, ayrıntıları genelleştirir (generalisieren) 7. Konuşmacı tarafından henüz söylenmeyen ancak belirli sinyallerle anlaşılabilir olanı kestirir (antizipieren) 8. Anlam birimleri elde ettikçe onları işleme sokar (segmentiert den Ausgangstext) 9. Kendi oluşturacağı metni zihninde kontol eder (kontrollieren) 10. O ana kadar çevirdiklerinden hareketle genel kültürüne ve mantığına dayanarak eğer konuşmacıyı bir arıza, kesinti yüzünden duymadıysa, o boşluğu doldurabilir (inferenzieren)
BÖLÜM VIII: ÇEVIRI VE YABANCI DIL EĞITIMI (YDE)
ÇEVIRI VE YABANCI DIL EĞITIMI (YDE) 1. A) OLUMSUZ GÖRÜŞLER: Çeviri yoluyla Yabancı Dil Eğitimi (YDE) anadil gibi (doğal-değil) yabancı-dil öğrenmeyi aynı seviyeye koymak olacaktır. 2. Çeviri esnasında anadil kaçınılmaz olarak sürecin içinde olduğundan bunun YDE’ye etkisi olumsuzdur. Özellikle de anlamsal bir yeti oluşturmayı engellemekte. 3. Çeviri iletişimsel-durumdan (bağlamdan) koparmaktadır, bu da yabancı dili öğrenmeyi köreltmektedir. 4. Çeviri ile YDE suni olan mekanik süreçleri kemikleştirmekte ve doğal dil öğrenimini engellemekte çünkü sürekli anadilde oluşturulan metinler çeviri yoluyla aktarılmaya çalışılmaktadır. Oysa anadilde olduğu gibi doğrudan yabancı dilde metin üretmeye çaba harcamak gerekir. - OLUMSUZ GÖRÜŞLER:
ÇEVIRI VE YABANCI DIL EĞITIMI (YDE) 1. Çeviride işaret-odaklı, anlam- odaklı çeviri anlayışları bulunmaktadır. 1. İşaret-odaklı: Çeviride kelimelere odaklanılıp sözlük karşılıkları aranır. 2. Anlam-odaklı: Çeviride kelimelerden kopulur, anlamlar üretilir ve bu anlam düzleminde erek dilde karşı işaretler (sözcükler) bulunur. --------------------------- 2. Araştırmalar yabancı dil öğrenenlerin çevirilerini ağırlıklı olarak işaret-odaklı gerçekleştirdiğini ortaya koymuştur. 3. Çevirmenlerin ise birincil olarak anlam-odaklı çeviri yaptıkları tespit edilmiştir.
ÇEVIRI VE YABANCI DIL EĞITIMI (YDE) • B) OLUMLU GÖRÜŞLER: 1. Öğrenen kişiye anadilinin etkin kullanılmasını öğretir. 2. Yabancı dil ile çalışılma biçimini öğretir. 3. Doğal bir faaliyettir 4. Yabancı dilin iletişimsel kullanımını öğretir. + OLUMLU GÖRÜŞLER:
ÇEVIRI VE YABANCI DIL EĞITIMI (YDE) 1. Sözlü-Çeviri ise Yazılı Çeviriye göre daha işlevseldir yabancı dil öğreniminde (YDE) denilebilir. 1. Çünkü iletişimsel bağlamı daha belirgin ve 2. Hızlı biçimde anlamı yakalama ve tekrar anlamlı metin üretme gerektirir. + OLUMLU GÖRÜŞLER: Sözlü Çeviride YDE
ÇEVIRI VE YABANCI DIL EĞITIMI (YDE) 1. Özellikle sözlü çeviride yabancı dilin iletişimsel kullanımı yabancı dil edincini olumlu yönde etkilemektedir. 2. Hem çevirideki araştırma edinçleri yabancı dil öğrenimindeki araştırma edinçlerine de olumlu etmektedir. 1. Sözlük bakma, kavram araştırması, ülke bilgisi, genel kültür vb. 3. Anadili daha iyi kullanma yetileri gelişmektedir. 4. Son olarak YDE kapsamında çeviri yaptırılacaksa belirli bir dilbilgisi seviyesi aşılmış olması gerekir. + OLUMLU GÖRÜŞLER: Sözlü Çeviride YDE
BÖLÜM VII 1. Çeviri Yöntemi, yani çeviri stratejisi tüm bir metne uygulanabilir ve 1. metin tipine 2. çeviri amacına 3. bağlı olabilir. 2. (tek tek) Çeviri İşlemleri, yani çeviri tekniği ise daha küçük metin parçalarına uygulanır 1. Çeviri yöntemine 2. Dil ve kültür çiftine bağlıdır 3. Yerlileştirme: Yazarı Okura getiren 4. Yabancılaştırma: Okuru Yazara götüren Çeviri Yöntemi = Strateji Çeviri İşlemi = Teknik
BÖLÜM VII 1. (S) sözcüksel ödünçleme: 1. eng. Ombudsman =tr. Ombudsman 2. (S) sözcüksel değiştirme: 1. eng. Table = tr. Masa 3. (S) sözcüksel yapısal değişim: 1. Eng. translation requested = tr. Çeviri yapacağız 4. (D) Kelimesi kelimesine çeviri: (kelime sayısı dahi aynı) 1. Eng. this early morning journey =Tr. bu sabah erken yolculuk 5. (D) Permutasyon (yer değiştirme) 1. Eng. This early morning journey = tr. Yolculuk bu sabah erken. 6. (D) Genişletme/ İndirgeme: (kelime sayısında + ya da -) 1. Eng. I will do it with him=Tr. Onunla yapacağım / 2. Tr. Yaptı= Eng. He did Çeviri Tekniklerinden Bazıları (S) sözcük düzeyinde (D) Dilbilgisel düzeyde (A) Anlamsal düzeyde (Y) Yardımcı araçlarla (K) Kapsamlı Düzeyde
BÖLÜM VII 1. (D) Kategoriler arası değişim: (dilbilgisel işlevde) 2. (D) Konum Değiştirme: (sözcük türünün değişmesi) 3. (D) Biçim Değişimi: (Dizgesel Yapının Değişimi) 4. (A) Anlamsal ödünçleme: (deyimlerde tam örtüşme olunca) 5. (A) Modülasyon: (bazı çıkarımlardan içeriklerin dilselleştirilmesi) 6. (A) Açıklama/Kapsama: (Açıklama derecesini artırma ya da daraltma) 7. (A) Değişinim (Mutasyon): (Bir değişmezin örneğin şiirsellik yararına değiştirilmesi) 8. (Y) Yardımcı Araçlar: Dipnot, Parantez Açma 9. (K) Düzeltme: (KM’de bozukluk varsa, söylemek istenilenin düzeltilerek verilmesi) 10. (K) Adaptasyon: (Erek kültüre uyarlama) Çeviri Tekniklerinden Bazıları (S) sözcük düzeyinde (D) Dilbilgisel düzeyde (A) Anlamsal düzeyde (Y) Yardımcı araçlarla (K) Kapsamlı Düzeyde
KAYNAKÇA • Kautz, Ulrich (2000), «Handbuch Didaktik des Übersetzens und Dolmetschens». Goethe Institut [Özet Çeviri Yapılmıştır] • http://www.e-ope.ee/_download/ euni_repository/file/535/KirjalikuTA.zip/ Texttyp.html (11.03.2013) • Schnell Hornby, Mary (1998). «Handbuch Translation». StaufenburgVerlag • Armmann, Margaret (2008). «Akademik Çeviri Eğitimine Giriş». Multilingual. İstanbul
LITERATÜR ÖNERISI • Şehnaz Tahir Gürçağlar - Çevirinin ABC’si • Mine Yazıcı – Çeviribilimin Temel Kavram ve Kuramları • Sakine Eruz – Çeviriden Çeviribilime • Faruk Yücel – Çeviri Tarihi
İLETIŞIM – TEŞEKKÜR VE SORU- CEVAP • dinlediğiniz için teşekkür ederim.. • Sakarya Üniversitesi Çeviribilim Bölümü • Dr. Öğr. Üyesi Muhammed Zahit Can • zcan@sakarya.edu.tr • www.zcan.sakarya.edu.tr